Hermafrodiet

 

De dichter, een hermafrodiet.
Hij wekt het gedicht bij de muze
en muze, dat is de diffuse
verbinding van hem en het lied.

Hijzelf brengt het voort als een vrouw,
hij kent de verrukking der lenden,
hartslagverdubbeling en de
uitputting straks, moederlauw.

Hij kent ook bij nieuwe maan
de onrust van vruchtloze stonden,
wanneer wat geen vorm had gevonden
zijn weg zoekt bij hem vandaan.

Hij kent alleen niet het geluk
van het leven in zich te bevatten,
dat is hem onthouden. Dat, en
het liefhebben uit één stuk.

Guillaume van der Graft (1920 – 2010)

 

Hij schreef dit gedicht in 1948. De tijd (denk ik ) dat men er nog van overtuigd was dat interseksualiteit behoorde tot de mythische verhalen.
Zie het verhaal van Ovidius in boek IV van de ‘Metamorphosen’:
De zoon van Hermes en Aphrodite gaat zwemmen in een vijver maar wordt omstrengeld door de nimf Salmacis en zij vergroeien samen tot één persoon.

Hugo de Groot schrijft in zijn tijd (1583 – 1645):

‘Geboren menschen zijn mannen oft wijven: want diemen man-wijven noemt, werden aen d'een ofte d'ander zijde gereeckent, nae den aerd die in haer overtreft.’

In onze tijd raak ik het spoor een beetje bijster met al die verschillen.

De Hermafrodiet op de foto zagen we in het Uffizi museum. Een Romeinse kopie van een Grieks bronzen origineel. Verder liggen er, voor zover ik weet, kopieën in het Louvre en in St. Petersburg.

Dat van der Graft/Barnard teruggrijpt naar het beeld van een hermafrodiet, wat het dubbele gevoel weergeeft bij het produceren van een gedicht begrijp ik dan weer.

 

 

 

Dordt zoals je Dordt niet kende

Ondertitel: het aanbod van genade in de Dordtse leerregels.
Dit jaar geschreven door Gert van den Brink naar aanleiding van de discussie over 'het Evangelie zonder kleine lettertjes'.

In dit boekje legt hij de Dordtse leerregels nog eens uit. Dat is wel nodig omdat er maar weinig zijn die weten wat er in staat en wat de bedoeling was van die regels.
Er wordt ook ongegeneerd tegenin gepreekt.
Hoewel deze dominee niet tot mijn kerkverband behoort is hij ook filosoof en dat maakt dat ik zeer geïnteresseerd ben in zijn pennenvruchten.

Die oude geschriften zijn ontstaan in roerige, godsdienstige tijden en zijn dan ook ergens tégen gericht.
In dit geval de theologie van Jacobus Arminius. De Remonstranten leerden vanalles en daartegen richtte deze leerregels zich maar dat niet alleen; het is ook een geschrift wat vóór de Gereformeerde leer geformuleerd is.
Daarbij is het niet zo dat het in beton gegoten regels zijn maar meer ‘piketpaaltjes’ (p 48) want niet iedereen op die synode was het met elkaar eens. Er moest rekening worden gehouden met verschillen in denken. Dus er werd uiterst voorzichtig geformuleerd.

Wat mij opviel:
Van den Brink is voorstander van de vrije wil. Dat verbaasde me. Want in de Nederlandse Geloofsbelijdenis art 14 staat toch duidelijk:

‘Daarom verwerpen wij al wat men hiertegen leert van den vrijen wil des mensen, aangezien de mens niet dan een slaaf der zonde is, en geen ding kan aannemen, zo het hem uit den hemel niet gegeven zij, Joh. 3:27.’

En in de Dordtse regels zelf:  H 3 art 3  lees ik: ‘Verwerping van de dwaling: De vrije wil is door de zondeval niet aangetast’

Een ander punt:
van den Brink noemt ook dat predestinatie van personen niet altijd te maken heeft met een functie. Hij noemt Rom 9 (p 85)
Nee, niet altijd maar bijna altijd wèl. Want of dat in Rom 9 ook zo bedoeld wordt blijft voor mij  de vraag. Om dan die predestinatie zo’n grote rol toe te dichten is naar mijn bescheiden mening dan ook on- Bijbels. Wij hebben er platweg gezegd geen moer mee te maken.
We hebben de opdracht om gehoor te geven aan het Evangelie.
Dat is ook wat van den Brink iedere keer benadrukt. De hoofdvraag van het boek is ‘wat is Gods intentie met het Evangelie’. (p 158)
Wel; om ons het geloof te geven. Niet meer en niet minder.

Nog een punt:
Predestinatie en determinisme waar ik geen probleem mee heb maar van den Brink wel. Hij, of beter gezegd, de christelijke theologie (volgens hem) lost dat op door te stellen dat Gods eeuwigheid een eeuwig heden is. (p 89)
De besluiten van God in de eeuwigheid gaan gebeuren in de tijd. Die moeten nog worden uitgevoerd. Dus het idee gaat vooraf aan het kunstwerk. (p 89)
Gods besluiten zijn niet definitief maar prae-finitief.
De mens blijft auteur van zijn eigen daden en die menselijke component mogen we niet verwijderen want dan zou God de enige oorzaak van alles zijn – wat volgens mij zo is -; ook de auteur van de zonde en zouden wij in een systeem gevangen zitten. (p 92)
  
Ik vond het in eerste instantie prachtig filosofisch gevonden.
En misschien heeft hij gelijk en ik niet maar dan nog: wanneer God Alwetend is en alles overziet dan weet hij wat er gaat gebeuren; wie er gaat geloven en wie niet en dan zal Hij voor de gelovigen alles laten meewerken ten goede.

Het is een interessant boekje wanneer je de problematiek serieus neemt.

  

Florence/Firenze

Nog steeds nagenietend van de vakantie zit ik mijzelf af te vragen wat nu voor mij het hoogtepunt was van de vakantie. Zonder de kathedralen van Metz, met z’n glazen van Chagall en die van Toul met z’n kloostergang tekort te doen (de kathedraal van Nancy was gesloten) waren het toch onze bezoeken aan Florence.

Een week op een camping ‘ Il Poggetto’ met bus verbinding naar het centrum was heerlijk.
Van die week zijn we drie dagen naar Florence geweest om bijna alles op ons gemak te bekijken.
Helaas niet alles; ik wil nog een keer.
Het was ook zo warm!
Het prettige van deze tijd is dat je per smartphone je tijden in de musea kunt reserveren; dus geen lange rijen in de bloedhete zon. Behalve bij de Duomo waar ik dus bijna van mijn graatje ging.

Het meest indrukwekkend vond ik deze ‘Cattedrale di Santa Maria del Fiore’ of kortweg de Duomo.
Van buiten prachtig in wit, roze en groen marmer zoals verschillende beroemde bouwwerken in Florence en van binnen heel eenvoudig maar met dat mooie beschilderde plafond in de koepel.
O.a. geschilderd door Giorgio Vasari in opdracht van Cosimo I d’ Medici.

Wanneer je de fresco’s ziet op het plafond van de Duomo van 'het laatste oordeel' zie je ook meteen overeenkomsten met Michelangelo uit de Sixtijnse kapel in Rome. Ze waren vrienden dus ze hebben elkaar beïnvloed.
In gedachten zag ik Vasari hangen in zijn ligstoel om te kunnen schilderen. In het grote werk kun je nog kale plekken zien waar waarschijnlijk een palen constructie heeft gezeten om te kunnen schilderen.

Helaas stierf Vasari voor het werk af was en Zuccari heeft het verder af gemaakt. Ik vraag me af of het de ‘binnenste’ ring is, die door Zuccari is geschilderd. Die ziet er toch iets anders uit dan de rest.

Ook moest ik denken aan Dante Alighieri, die je in de stad ook vaker tegen komt, met zijn hellekringen. De grootste ring is in dit fresco dan de hellekring.
Maar ik kan er weinig feitelijks over vinden, helaas. En na een paar uur studeren op mijn foto kom ik ook niet echt ver in het duiden ván.
Het is een enorme indrukwekkende koepel van ruim vijfenveertig meter breed die zichzelf in bedwang houdt. Fascinerend. Zeker voor die tijd.
Dan is het ook prettig wanneer je een camera hebt met een draaibaar LCD scherm. Al is het ‘ondersteboven’ wel even zoeken, je krijgt niet zo’n stijve nek.
Dat onder die koepel een Medici (Giuliano in 1478 met Pasen) is vermoord tijdens een eucharistie.....
Nee, trappen hebben we niet beklommen. De Campanile van Giotto hebben we gelaten voor wat ie was. En het is nog even wachten op een lift, denk ik zo. /ironie

Er was veel meer moois in die stad. Palazzo Pitti, in opdracht gebouwd voor Lucca Pitti, een bankier. Later overgenomen door de Medici’s en wat nu museum is.

Galleria degli Uffizi: architect was Vasari en was het kantoorgebouw van de de Medici’s. Nu is de bovenste verdieping museum met vele bekende werken.
Het leuke aan de buitenkant vond ik de standbeelden met al die beroemde figuren. Verder is het een groot grijs gebouw.

De kerk van Santa Croce, waar Michelangelo is begraven  en er meerdere grafmonumenten zijn van bekenden. (Machivelli, Rossini, Vasari zelf, Gallileo Galilei) Veel schilderingen daar van Giotto en een crucifix van Cimabue.

Daarachter de Pazzi kapel. Archtect: Brunelleschi, die van de koepel van de Duomo.
Ponte Vecchio met z’n juweliers en niet te vergeten de warme klim naar Piazzale Michelangelo met alweer een kopie van David en dat mooie uitzicht over de hele stad.

Onvergetelijk als ik tenminste niet dement word.
En de vele foto's komen wel weer eens van pas.

 

Joséphine

Geschreven door Kate Williams (1974) in 2013.
Ze is een Engelse historica en doet nogal wat voor TV.
Dit boek is een verhaal over het leven van Josephine de Beauharnais (1763), vrouw van Napoleon.
Over Napoleon zijn natuurlijk al legio boeken geschreven en die gaan waarschijnlijk allemaal over zijn veldslagen en zijn briljante strategische inzichten.
Maar….achter elke belangrijke man staat een sterke vrouw anders wordt die man niet belangrijk. In dit geval is dat Josephine.

Geboren als de creoolse Marie-Josèph- Rose de Tascher  de la Pagerie, kort gezegd: Yeyette. Een suikerriet- plantagehouders- dochter op Martinique wat onder de Franse Antillen valt in het Caribische gebied, met een onbezorgde jeugd.
Maar overal komt een eind aan en na veel gedoe trouwt ze op zestienjarige leeftijd met Alexandre de Beauharnais, ook geboren op Martinique maar sinds zijn vijfde al woonachtig in Parijs.
Met toezeggingen van bruidsschatten, die helaas bij toezeggingen bleven gingen ze wonen in Parijs.
Josephine echter, nauwelijks geletterd, paste daar helemaal niet ondanks pogingen van Alexandre om daar verandering in aan te brengen.
Hij kreeg al snel genoeg van haar en vertrok naar zijn regiment.
Toch raakte ze zwanger en kreeg in 1781 een zoon: Eugene. Later, in 1783, kwam daar een dochter bij: Hortense.
Omdat Josephine er meestal alleen voor stond, geldzorgen had stopte ze met brieven schrijven aan Alexandre, wat hij haar hoogst kwalijk nam en redenen zocht om te kunnen scheiden. Die vond hij natuurlijk in zogenaamd overspelig gedrag en Josephine vertrok naar een klooster. Later werd ze door de rechtbank in het gelijk gesteld.
Het was een chique klooster waar Josephine heel veel leerde over omgangsvormen, verzorging en mode.

Daarna trok ze in bij haar tante, die met haar minnaar, een markies, in Fontainebleau woonde. Daar leerde ze omgaan met de aristocratie en door haar aantrekkelijkheid als maîtresse, met geldschieters.
Ze maakte de 'affaire du collier' mee wat indirect een aanleiding was voor de Franse Revolutie en
belande, omdat ze inmiddels tot de aristocratie behoorde in de cel ook al was ze tijdens de eigenlijke Revolutie op Martinique.

Voor Josephine precies op tijd ging Robespierre’s kop eraf en kwam ze vrij op voorspraak van Jean Lambert Tallien.  (die samen met Paul Barras en Louis Marie Stanislas Fréron Robespierre ten val brachten)
Ze was inmiddels weduwe want Alexandre werd geguillotineerd en meer dood dan levend. 
Maar ze hervond zichzelf en werd langzamerhand een bekende society figuur. Als slachtoffer van de Terreur ben je dan in het voordeel.
In de gevangenis was ze bevriend geraakt met Theresa Tallien en werd één van de 'Merveilleuses'.
Johan op de Beeck noemt dat ook ergens in zijn boek.

Het was gewoon weer een kliekje die elkaar allemaal hielpen en de hand boven het hoofd hielden. Josephine werd maîtresse van Barras en Barras speelde weer een belangrijke rol in de carrière van Napoleon.

Zo rolde het balletje en ontmoetten die twee elkaar.
En ze leefden nog lang en gelukkig…..
Nou, niet echt.
Napoleon hield op zijn manier echt van Josephine maar zij kon hem geen troonopvolger schenken. Dat moest wel gebeuren in het belang van Frankrijk.
In 1809 zijn ze gescheiden.

Waarom weten we zoveel over die twee?
Ze waren vlijtige brievenschrijvers al was Napoleon wat actiever dan Josephine. Die brieven zijn voor een groot deel bewaard gebleven.
 
Op schilderijen zie je Josephine altijd met haar mond dicht. Ze had een slecht gebit vanwege het snoepen van suikerriet in haar jonge jaren volgens de schrijver.
Wat ik ook zo fascinerend vind:
Marie Antoinette had een gat in haar hand (zeggen ze) maar Josephine spande toch de kroon.
Marie Antoinette had haar ‘Petit Trianon’ en dat was werkelijk petit wanneer ik zo de beschrijvingen lees van het kasteel van Malmaison van Josephine en Napoleon.

Hoe is het mogelijk dat dat allemaal geaccepteerd werd na zo’n revolutie? Dat iemand als Napoleon, die zich ontwikkelde tot potentaat daarvoor de kans kreeg.

Mensen blijven toch wonderlijke wezens.
Maar het is een boeiend boek.

 

Italiaanse herinneringen

 

Na de Franse herinneringen nu de Italiaanse.

Onze eerste herinneringen waren niet geweldig. Vanuit een bewolkt Schoorl en dreigende regen met twee kleine kinderen met tent in één keer door, via Oostenrijk, naar Bolzano. Naar het Lago di Caldaro.
Alles was wennen: de taal, de warmte, de verplichte siësta’s. Daar heb ik verder geen slechte herinneringen aan.

Een volgende keer gingen we naar Toscane. Op een camping in Marina die Massa kregen we een plek toegewezen waar kennelijk een type Romafamilie recht op meende te hebben en ons uit onze slaap hield en wachtte tot we zouden vertrekken.
Nu, dat deden we snel. Ik begrijp nog steeds niet waarom wij die plek toegewezen hebben gekregen.
Panne met de auto en een garage die ons niet wilde helpen omdat het siësta tijd was en we maar moesten zien hoe we in dat loeihete industriegebied onze tijd doorbrachten met drie kleine kinderen.
Later een oude pompbediende die ons onder dreigende blikken nieuwe ruitenwissers en nieuwe banden probeerden aan te smeren.
Een parkeerwachter in Venetië die ons een plek wees bleek ook al niet betrouwbaar en werd door de carabinieri gesommeerd zijn activiteiten te stoppen.
Gelukkig verliep die dag verder prettig en natuurlijk hebben we een gondelreisje gemaakt tegen woekerprijzen. Herinneringen zijn tenslotte waardevoller dan die pegels.
Nee, voor ons was het een maffialand.

Later is dat wel veranderd. De camping bij Livorno waar we s ’avonds tegen sluitingstijd aankwamen en we even vriendelijk nog een plekje kregen.
S ’morgens zagen we mensen met kinderen, beladen met strandspullen voorbij komen. We zijn ze, nieuwsgierig als we waren, gevolgd en wat bleek: het was een camping aan het strand met een eigen bewaakt stukje. We lieten tijdens de siësta en s ‘avonds gewoon onze spullen op het strand liggen. Niemand die ze meenam.
We hebben er een heerlijke vakantie gehad ondanks het vele stof, met bezoeken aan Florence, Siena, Pisa en Carrara.
Ook zoiets wonderlijks wanneer je over zo’n marmerberg loopt. Het Carrara marmer is wereldberoemd maar daar is het niets bijzonders wanneer het zo onder je schoenen knarst.
We hebben toch maar wat brokken mee genomen naar huis.

Nog weer later een keer naar Rome met vier kinderen. Ik had een camping gezocht in Ladispoli met een treinstation zodat we gemakkelijk Rome in konden. Maar mijnheer Cathy vond dat maar gedoe en reed met auto en ons Rome in; de borden ‘Centro’ volgend.
Vlakbij de muren van Vaticaanstad was een vrij parkeerplekje waar we dankbaar gebruik van maakte.
Onze jongste was toen vijf jaar en was onder de indruk van het St Pietersplein en met een grote zucht waar verlangen uitsprak zei hij: ‘wat kun je hier lekker skeeleren!’
Helaas was ik niet kuis genoeg gekleed om de St Pieter in te gaan en hebben de oudste twee de filmcamera daarbinnen flink rondgedraaid.
Rome uit en terug naar de camping was een ander verhaal in die tijd. We kwamen er maar niet uit ondanks mijn vragen in het Italiaans die ik nog snel van een Teleac cursus had opgeslagen. De vragen stellen ging wel maar die antwoorden hè….in dat snelle Italiaans.
We hadden zo ongeveer alle buitenwijken van Rome gezien toen we hebben besloten om als Indianen op de zon te gaan rijden. Die stond al aardig westelijk en Ladispoli lag in het westen dusss…….en jawel, dat lukte. Pffft.

Zonder kinderen zijn we nog een paar keer in Rome geweest en heb ik de St Pieter met eigen ogen bekeken.
Vier jaar geleden naar Ravenna en nu een week van onze vakantiemaand naar Florence. Vlakbij onze belommerde camping was een bushalte en kwamen we gemakkelijk en zonder stress in de stad.
In juni heb je het voordeel dat overal de geur van de bloeiende Toscaanse jasmijn hangt waarmee je zelfs in slaap valt. Hoe heerlijk wil je het hebben in je tentje dat s ‘avonds weer zo gemakkelijk afkoelt? Want warm was het weer.

Ook al staat er nog het één en ander op mijn verlanglijstje voor Italië zoals Sicilië, Sardinië, de Amalfikust en de ‘hiel’ van de laars; toch vinden we Frankrijk als vakantieland prettiger. Wellicht omdat we er veel vaker zijn geweest en het dus vertrouwder is geworden. De snelwegen zijn al aangenamer. In Italië zijn er hele stukken met een hoge vangrail waardoor je net niets ziet van de omgeving.
Ach, wie weet waar de toekomst ons nog brengt. En zo niet……dan hebben we vele goede herinneringen en wie van zijn/haar herinneringen weet te genieten leeft dubbel.




 

De Franse revolutie dl 2

Het tweede deel over de Franse Revolutie, geschreven door Johan op de Beeck. Vorig jaar las ik het eerste deel en gelukkig pikte ik de draad moeiteloos weer op. In dit tweede deel gaat François Robert verder met zijn verhaal.

De ondertitel is nu: van Robespierre tot Napoleon. Dat betekent grotendeels de neergang van de revolutie. Wat mij opviel was de totale chaos waarin de revolutie belandde.

Iedereen raakte het oneens met iedereen;  er ontstonden allerlei subgroepen die elkaar weer bevochten. Bij de sansculotten moest ik denken aan onze boeren. Ze willen meeregeren maar weten ze iets van het algemeen belang en van politieke spelletjes? De conpiracy theorieën waren niet van de lucht en maakte iedereen verdacht. En verdachten......belanden onder de guillotine. 

Zo gingen Danton en Desmoulins met zijn vrouw omdat ze het niet langer eens waren met de terreurwetten van Robespierre. Het zal je vriend maar wezen die zijn handtekening zet onder jouw doodvonnis. Ik denk dat de beste man in deze tijd een stickertje zou krijgen; iets van hoog functionerend autisme of zo. Hij acteerde natuurlijk niet alleen. Saint Just hielp een handje om allerlei politieke verantwoordelijkheden om te zetten in strafbare misdaden met het beruchte gevolg. Alle zaken en activiteiten kun je positief of negatief benaderen. Net hoe je pet staat. 

Ook vrouwen ontkwamen niet aan het flitsende mes, alleen al vanwege hun intellect wat bedreigend scheen te zijn: Olympe de Gouge, Madame Roland en Lucile Desmoulins en natuurlijk Marie Antoinette zijn de meest bekende.

Robespierre was geen ongelovige maar wanneer religieuze redenen ingeroepen worden om andere meningen te verbieden heeft dat  niets met God te maken maar met eigenbelang. Zo streed hij ook voor godsdienstvrijheid maar dan wel in de vorm die hij dicteerde. Het ontaarde langzamerhand in een totalitair regime. 
Nadat hij ten val was gebracht werd het Directoire in het leven geroepen; een bestuur van vijf mannen waarvan er elk jaar een werd 'vervangen'.

Intussen was in het zuiden van Frankrijk een jonge generaal bezig met zijn carrière. Zijn overwinning in Toulon (1793) op de royalisten, herinnerd door Barras zou het keerpunt worden van de geschiedenis. Zijn naam: Napoleon Bonaparte. Op 23 december 1799 eindigde de Franse Revolutie. 'Citoyens, la révolution est fixee aux principes qui l'ont commencée. Elle est finie.'

De opnieuw bedachte kalender begon in 1792 maar werd in 1805 definitief weer afgeschaft. 
Jammer dat Op de Beeck nergens iets schrijft over Josephine de Beauharnais. Ze wordt w el genoemd maar krijgt verder geen aandacht terwijl in het Louvre toch een gigantisch werk van Jacques- Louis David hangt van het spektakel.
Ook Jean Baptiste Bernadotte wordt wel genoemd. Dat gaf herkenning want ik heb ooit het boek van Annemarie Selinko gelezen: 'Desiree'. Desiree Clary was de eerste verloofde van Napoleon en is later met deze Bernadotte getrouwd en koningin geworden van Zweden en Noorwegen. 

Ergens schrijft Op de Beeck bij monde van François Robert dat de revolutie heeft gezorgd voor een democratisering van justitie. Hoe dat kan met behulp van de guillotine is voor mij wel raadselachtig. 

Robert heeft een respectabele leeftijd bereikt na Bonapartist te zijn geworden. Politiek gezien geen hoogvlieger en na in zaken te zijn gegaan, ook geen echte zakenman. In 1826 stierf hij, inmiddels gescheiden, in zijn winkel. Zijn portret hangt in Versailles, naast dat van Danton dus hij heeft wel iets betekend. 

Vakantievreugde

Na ruim een week alweer op pad met ons tentje even een resumé. 

Het leven valt niet mee voor een echte kampeerder die op leeftijd begint te komen.Het duurt minstens een week om verlost te raken van alle spierpijnen die mij teisteren wanneer ik me s' morgens als een homo sapiens probeer op te richten van mijn luchtbed in ons driepersoonstentje.

Driepersoons is omdat je dan wat meer ruimte hebt voor je spullen en - niet onbelangrijk- om in het midden rechtop te kunnen staan. Dat is wat handiger dan alleen zittend te kunnen verkleden. 

De kampeerdersomgeving is zo anders geworden de afgelopen jaren. We staan nu met ons nietige driepersoons tentje tussen grote caravans en campers.

Gisteravond liep er een echtpaar langs toen wij ons eten zaten te bereiden op een gastank met wokpan en hoorde ik de opmerking: 'kijk, echte kampeerders'. We zijn een bezienswaardigheid geworden. Iets uit de oudheid.

Toch vinden wij het nog steeds de meest prettige manier van vakantie houden die ons ultieme vrijheid biedt. Als de spijsverteringen niet al te ontregeld raken tenminste.

We reserveren nooit iets maar trekken ons plan naar aanleiding van wat we willen zien en de bijbehorende weerberichten. Zonodig rijden we de route achterstevoren.

Wat snelheid betreft van 'installeren ' en weer opbreken zijn we net zo snel, misschien wel sneller dan zelfs een camper. Dan heb ik het niet over even een nachtje ergens staan want dan kost het ons meer tijd.Verplaatsen met alleen een personenauto is gewoon sneller en gemakkelijk.

Een ander punt is de manier om de omgeving te gaan bekijken. Dat wil je niet met een camper. Er zijn al verschillende straten met een verbodsbepalingen voor die vehikels. Dus moeten dan de e-bikes uit de ' garage' van de camper of van de caravan worden getrokken.

Die worden zelfs gebruikt om naar toilet te gaan, het zakje afval weg te brengen of s'morgens brood te halen bij de kampwinkel.

Je kunt met je camper op stap maar dan moet je heel duidelijk wat stoelen op je plek laten staan. Bij onduidelijkheid is ie s'avonds ingepikt door, jawel een Duitser. Landjepik zit nog steeds in hun bloed. Gelukkig is het in den minne geschikt (weer met toegeeflijke Nederlanders) en braken er geen rellen uit. 

Een heel groot voordeel volgens mijnheer Cathy is de gelijkvloersheid van een tent. Hij heeft gelijk. Wanneer je al die buikige mannen en vrouwen zich door het smalle deurtje ziet wurmen en twee of drie stappen naar beneden of naar boven ziet maken en dat zo vaak per dag....dat is vragen om ongelukken. 

En ja die fietsen: speciale kledij, helm en handschoenen voor de echte e-bikers en dan maar rondcrossen en hopen dat de accu het red. Zuchtend en steunend s'avonds trots zijn op de veertig kilometer die zijn afgelegd. Ja, en je ziet zoveel meer.....zéggen ze. Dan houden wij onze mond maar.

Grappig blijft wel dat iedereen toch zijn/haar eigen situatie en gelijk bevestigd wil zien.

Ach, vrijheid, blijheid zullen we maar denken. Maar dat het op campings niet leuker wordt blijft een feit.

Zonder vrije wil

Geschreven in 2011 door Jan Verplaetse,  (1969) een Vlaams filosoof en schrijver.
Al eerder noemde ik hem omdat ik in de Filosofie special uit 2019 over de vrije wil, herkenbare dingen las.
In dat artikel herkende ik wel het gedachtengoed van Schopenhauer maar werd hij niet genoemd. In dit boek staan verschillende uitspraken van hem.

Nu heb ik zijn ‘filosofisch essay over verantwoordelijkheid’ eindelijk gelezen. En dat was een hele kluif.
Een aantal stukken heb ik, als geïnteresseerde leek, verschillende keren moeten lezen om echt te begrijpen waar het over gaat.

Wat nu volgt is eerst een lijstje met woorden waarvan je de betekenis moet kennen anders raak je echt de weg kwijt.

Syllogisme: een redenering die uit twee of drie premissen (vooronderstellingen dat iets waar is) bestaat en gevolgd wordt door een logische, onweerlegbare conclusie.
Een voorbeeld wat ik zelf vaak gebruik tot hilariteit van de familie:
P1. Mensen zijn raar. P2. Ik ben een mens dus C.  Ik ben raar.
Een variatie op het Socrates-is– sterfelijk syllogisme.
Determinisme:  elk gevolg wordt voorafgegaan door een oorzaak.  Indeterminisme is dan het tegenovergestelde: niets ligt vast.
Causaliteit:  oorzakelijkheid; het verband tussen oorzaak en gevolg.   Acausaliteit is het tegenovergestelde dus geen verband tussen oorzaak en gevolg.
Causaal determinisme is dan een oorzaak- gevolg- ketting maar altijd gericht op het verleden. (Wanneer het op de toekomst is gericht is het teleologische determinisme)
In de kwantumfysica zijn de meningen hierover nog verdeeld, althans in de tijd dat het boek is geschreven. Hoe het er nu voorstaat weet ik niet.
En kwantumfysica is geen dagelijks menselijk leven.
Compatibilisme: de filosofische stroming die stelt dat vrije wil en determinisme beiden waar kunnen zijn. Incompatibilisten denken dat het niet kan.
Daarin heb je weer harde en zachte incompatibilisten:  
Libertarisme; stroming die in een vrije wil gelooft en het eens is met P1 en P2 maar P3 verwerpt. (zie verder) Dit zijn zachte incompatibilisten.
Alternatieve opties: de mogelijkheid om een andere beslissingen te nemen.
Broncontrole: de productie van beslissingen moet in handen zijn van een bron waarover de beslissende persoon controle heeft, zoals het eigen Ik. (maar die kan uitputtend gemanipuleerd worden)

Het Syllogisme van Verplaetse (p37):
P1: indien causaal determinisme waar is, dan zijn alternatieve opties en broncontrole uitgesloten.
P2: Alternatieve opties of broncontrole zijn noodzakelijk voor verantwoordelijkheid.
P3: de alternatieven voor causaal determinisme zijn irrelevant of uitgesloten.

C: Verantwoordelijkheid is uitgesloten.

Alle premissen worden behandeld, vaak met behulp van gedachtenexperimenten.
Over P1 is iedereen het wel eens. Indien causaal determinisme waar is, dan…
De moeilijkheden zitten in P2 en P3. Dat wordt allemaal haarfijn uitgelegd en behandeld.

In hoofdstuk vier beschrijft hij de maatschappelijke gevolgen. Verantwoordelijkheid en schuld bestaan niet; hoe nu verder? Is dat om problemen vragen?
Verandert dat ons, mensen, in amorele en onverantwoordelijke wezens? Nee, natuurlijk niet.
Bij de gevallen dat het toch niet loopt zoals in onze samenleving is afgesproken zouden we niet voor het strafrecht moeten kiezen maar voor het maatregelenrecht.
Hoe komt iemand tot zijn/haar daad en hoe kunnen we dat in de toekomst voorkomen.
In Nederland gaan we al die kant op.

De antwoorden zijn voor mij niet altijd bevredigend maar wanneer dit weer een aanzet is tot verder denken over schuld en verantwoordelijkheid en hoe daarmee om te gaan dan is dat alweer mooi..

Zelf moet Verplaetse vaak tegen zijn intuïtie in redeneren en erkent hij het probleem van de ‘lijdzaamheid’ bij een onvrije wil wat op de loer ligt.
Hij redeneert vanuit een naturalistische visie en dat vind ik wel weer spannend omdat de gereformeerde wereld die vrije wil ook altijd verworpen heeft. (Pelagius/ Augustinus; Erasmus/ Luther; Arminius/ Gomaris en art 14 van de NGB)
Die gereformeerde leer heeft er geen problemen mee omdat God ons voor verantwoordelijk houdt. Dat mag Hij, als Schepper.
Daar zit een knoop, ja. Het zij zo.
Hij houdt ons ook voor rechtvaardig en schuldloos alleen al wanneer wij in Hem gelóven, terwijl we dat feitelijk niet zijn.
Expres zeg ik: gereformeerde leer want volgens mij ben ik nog één van de weinigen die overtuigd is van een onvrije wil.
In die leer zie je inderdaad dat die lijdzaamheid op geloofsgebied soms te grote proporties aanneemt.

Zinnige dingen schrijft hij over (zelf)verwijten maken en wat dat voor gevolgen heeft. Dat het beter is om pas op de plaats te maken en te onderzoeken hoe je zelf en/of de ander zover zijn gekomen dat er verwijten zouden kunnen ontstaan.
Mijn slogan is al jaren: ‘hoe meer ik weet, hoe beter ik begrijp en hoe gemakkelijker het wordt om de ander te vergeven.’

Maar ook hij moet erkennen dat een sluitende filosofische waarheid toch iets anders is dan de praktische wereld om ons heen.
Dat vind ik dan wel weer bijzonder van ons, mensen. Wanneer iets zo logisch is waarom geloven we dat dan niet en leven we er niet naar? Of op z’n minst: streven we niet naar een samenleving zonder verantwoordelijkheid en de schuldvraag.
Er zijn steeds minder mensen die verantwoordelijkheid willen en durven nemen en dragen omdat ze er vaak op worden afgerekend met soms nare gevolgen.
Afschaffing van verantwoordelijkheid betekent tenslotte niet dat we ons onverantwoordelijk zouden moeten gedragen.
Ik moet het laten bezinken er eens langer over nadenken. Om zijn argumenten meteen in discussies te gebruiken lukt mij nog niet. Het moet eerst zijn weg vinden in mijn grijze massa.

Ongetwijfeld doe ik deze filosoof tekort met mijn samenvatting. Want hij schrijft zoveel behartenswaardige dingen. Er staan vele strepen in het boek.

Wat je zoekt, zoekt jou

Ondertitel: een mystieke reis door het leven van de Perzische dichter Rumi

Een ode aan de mysticus en dichter uit de dertiende eeuw: Molana Djalal Eddin Mohammad Balchie Rumi.
Kortweg: Rumi.
Geschreven door  Kader_Abdolah (1954) in 2022. Ik las een digitale editie.
Over het leven van Rumi is best het één en ander met zekerheid bekend omdat zijn oudste zoon Walad een biografie heeft geschreven.

Rumi werd geboren in 1207 in Balch in, wat nu Afghanistan is. In 1273 stierf hij Konya, het rijk van de Seltsjoeken in het huidige Turkije.
Toen hij rond de dertien jaar was moest hij met zijn vader op de vlucht voor de ‘grote leider’ Dzjengis_Khan.
De film 'Mongol' gaat over deze man. 

Onderweg, op die vlucht, komt Rumi verschillende mensen tegen en leert verschillende talen spreken. Omdat de vader van Rumi een bekende mysticus en imam was: Bahao Eddin, ontmoet hij allerlei belangrijke schrijvers en filosofen uit die tijd.
Ze wonen een tijdje in Bagdad waar Bahao een baan krijgt als gastgeleerde aan de universiteit. Ja deze werd al in de elfde eeuw gesticht.
Rumi kan daar vanzelfsprekend ook studeren.

Op een reis naar Mekka ontmoeten ze Tusi, een jonge wiskundige en sterrenkundige. Daar leert Rumi ook weer veel van.
Waarom vertel ik dit?
Tusi legt aan Rumi de Melkweg uit: ‘De Melkweg lijkt op de wolkenvelden, maar hij is samengesteld uit een groot aantal kleine, sterk geclusterde sterren. Door hun dichtheid lijken ze op de melkachtige wolkenvelden, maar het zijn sterren.’
Dat raakte aan mijn eigen ervaring!

Rumi woont een tijdje in Mekka terwijl zijn vader verder reist naar Laranda om het gezin weer te verenigen.
In Laranda ontmoet Rumi Gohar Khatoon en trouwt met haar. Ze krijgen twee zoons.
Op vierentwintig jarige leeftijd overlijdt Bahao Eddin en blijft Rumi  met vrouw en kinderen achter.
Hij kan echter zijn draai niet vinden, mist leiding en is blij wanneer een vriend van zijn vader aanklopt: Tamarzi.
Deze stuurt zijn vrouw en kinderen weg en zorgt dat Rumi weer kan gaan studeren en zich op zijn poëzie kan richten.
Maar Tamarzi vertrekt ook weer en sterft. Zarkoeb is zijn volgende ‘leider’, en die wordt weer opgevolgd door ShamseTebrizi, volgens Wiki een soefi en derwisj.
Daar krijgt Rumi een verhouding mee terwijl hij inmiddels voor de tweede keer is getrouwd. Tot …op een dag Shamse ook weer verdwijnt.

Weggegaan of vermoord? Niets is zeker.
Maar juist door het gemis met de bijbehorende de pijn stijgt Rumi boven zichzelf uit en wordt een beroemdheid.

Ik merk nu een verdeeldheid in mijzelf. Nu ik weet dat Rumi en Shamse Tabrizi toch wel een heel bijzondere relatie hadden lees ik die liefdesgedichten anders en dat irriteert me.

“Als je opeens mijn geliefde niet bent
valt alles uit elkaar
Mijn troost, mijn metgezel!
Het gaat niet zonder jou.”

Ik zal wel een bekrompen geest hebben maar op dit moment kan ik echter niet anders. Misschien dat ik later de schoonheid van die gedichten (weer) ga leren, maar op dit moment is het even een brug te ver. De laatste helft van het boek waarin veel gedichten staan laat ik maar even voor wat het is.
Zouden  mensen met een andere geaardheid de gedichten en liedjes die gaan over de liefde tussen een man en een vrouw ook met zulke gemengde gevoelens lezen?

De titel van het boek zou zomaar een Bijbelse titel kunnen zijn: Wie zoekt, die vindt. Wanneer je Hem hebt gevonden kom je erachter dat Hij al op zoek was naar jou.
Voor Rumi is de zoektocht naar God vooral een zoektocht naar en in zichzelf.

Pioenrozen

 

Wanneer ik Pioenrozen zie dan moet ik denken aan het eerste boek van Pearls S. Buck wat ik ooit (mijn meisjesnaam staat voorin) las: ‘Pioenroos’.
Sinds die tijd ben ik verknocht aan boeken en verhalen die zich afspelen in andere culturen.
Lezen was voor mij een uitstekende manier om mijn eigen leven te ontvluchten en dat is af en toe nog steeds al is de concurrentie van Netflix wel groot.

Mijn ouders hadden dat kennelijk door want van mijn vader kreeg ik het boek ‘Reizen zonder grenzen’. Een uitgave uit 1972 van ‘Reader’s Digest’. Toen was ik veertien.
Heel veel landen komen daarin langs maar mijn voorkeur ging voornamelijk uit naar Azië. Wellicht is toen de drang geboren om India eens te bezoeken.
Wanneer ik het boek nu doorblader blijven mijn ogen weer hangen bij dezelfde foto’s. Grappig.
Tegelijkertijd zit ik mij af te vragen waarom ik die Oosterse drama’s van Netflix zo veel plezieriger vind om naar te kijken dan de ‘Hollywoodproducties’.
Zou het zijn omdat ik zelf wat donkerder van huid, ogen en haar ben? Volgens mijn eigen genealogische onderzoeken ben ik echter gewoon Nederlands.

Toen Mijnheer Cathy nog werkte voor een grote Japanse multinational kregen wij wel eens Japanse mensen over de vloer. Eens kwam er een gezin met twee kinderen: een jongen en een meisje die toen ongeveer dezelfde leeftijden hadden als onze kinderen.
Natuurlijk had ik een cadeautje gekocht voor het tweetal; voor de jongen een vliegtuig van de KLM wat helemaal in de smaak viel en voor het meisje een barbiepop die zij met een vaart in de hoek smeet.
Het kostte wat tijd voor ik dat begreep.
 
Wat een Pioenroos weer laar opborrelen…
Enfin, de Pioenroos wordt ook wel de koning van de bloemen genoemd; ze komt oorspronkelijk uit China en heeft zoveel geweldige betekenissen dat je er rustig zelf één bij kunt voegen.
Niemand die daar wakker van ligt.

Pasen

Het zal in alle vroegte zijn als toen.
De steen is weggerold. Ik ben uit de grond opgestaan.
Mijn ogen kunnen het licht verdragen.
Ik loop en struikel niet.
Ik spreek en versta mijzelf.
Mensen komen mij tegemoet. Wij zijn in bekenden veranderd.

De ochtendmist trekt op.
Ik dacht een dorre vlakte te zien.
Volle schoven zie ik, lange halmen, aren, waarin de korrel zwelt.
Bomen omranden het bouwland.
Heuvels golven de verte in, bergopwaarts, en worden wolken.

Daarachter, kristal geworden, verblindend,
de zee, die haar doden teruggaf.
Wij overnachten in elkaars schaduw.

Wij worden wakker van het eerste licht.
Alsof iemand ons bij naam en toenaam heeft geroepen.

 

Huub Oosterhuis (1933 – 2023)
 

Op eerste paasdag overleden……zeggen ze.
Ik denk eerder dat hij juist is opgestaan buiten de dimensies tijd en ruimte en dit gedicht/ lied voor hem waarheid geworden is. 

Goede vrijdag

Good Friday

Am I a stone, and not a sheep,
That I can stand, O Christ, beneath Thy cross,
To number drop by drop Thy blood’s slow loss,
And yet not weep?

Not so those women loved
Who with exceeding grief lamented Thee;
Not so fallen Peter, weeping bitterly;
Not so the thief was moved;

Not so the Sun and Moon
Which hid their faces in a starless sky,
A horror of great darkness at broad noon –
I, only I.

Yet give not o’er,
But seek Thy sheep, true Shepherd of the flock;
Greater than Moses, turn and look once more
And smite a rock.

 

Goede Vrijdag

Ben ik een steen en geen schaap,
Dat ik kan staan, o Christus, onder Uw kruis,
Om drup voor drup het verlies van uw bloed te tellen,
En toch niet te huilen?

Niet zo geliefd bij die vrouwen
Die met buitengewoon verdriet over U klaagde;
Niet zoals de gevallen Petrus, bitter huilend;
Niet zo ontroerd als die rebel;

Niet zoals de zon en de maan
Die hun gezichten verborgen in een sterren loze hemel,
Een gruwel van grote duisternis op klaarlichte dag -
Ik, alleen ik.

Geef niet op Heer,
Maar zoek Uw schapen, ware Herder van de kudde;
Groter dan Mozes, draai en kijk nog eens
En kastijd een steen.

Christina Rosetti (1830 - 1894)

 

Een buste van Jezus met doornenkroon. Gefotografeerd in een klein museum met opgravingen, ergens in Dijon vorig jaar.
Het paasverhaal spreekt me niet altijd aan; zeker niet in een tijd dat 'men' zo lyrisch doet over de Mattheus Passion  die je als ware christen elk jaar wel zou moeten bezoeken.
Innerlijk verzet ik me tegen dat melodramatische gedoe over een gruwelijk verhaal wanneer het 'moet'.
Wellicht had Rosetti daar ook last van.

Modigliani

Een film uit 2004 geregisseerd door Mick Davis (1961) over de Italiaans/Joodse kunstschilder  en beeldhouwer Amedeo Modigliani (1884 – 1920)
Hoofdrollen door Andy Garcia die Modigliani speelt; Elsa Zylberstein speelt zijn geliefde, Jeanne Hebuterne en Omid Djalili speelt Pablo Picasso.
Het verhaal gaat over de rivaliteit tussen de kunstschilders Modgliani en Picasso en de liefde van en voor Jeanne.
Of die rivaliteit werkelijk heeft bestaan….op de wikisites van de heren wordt het niet genoemd. Ik denk dat onder alle schilders een bepaalde rivaliteit heerste.

Modigliani heeft een heel eigen stijl. Je herkent zijn schilderijen meteen.
Langgerekte figuren, net als bij El Greco maar dan (post) impressionistischer. Elsa Zylberstein als Jeanne is dan ook uitstekend gecast ten opzichte van de schilderijen. 
Picasso wat minder vind ik. De uitstraling die mij tegemoet komt van foto’s van hem is vele malen indrukwekkender dan wat de acteur Omid Jalili uitstraalt.
Andy Garcia is een klasse apart.

Een boeiend verhaal wat zich afspeelt in het Parijs van de ‘Belle époque’ maar wat niet voor alle mensen even ‘belle’ was.
Modigliani is het voorbeeld van een aan lager wal geraakte schilder. Hij rookt en drinkt.
Het is een bohemiensfeertje met schilders als Pablo Picasso, Maurice Utrillo en Marc Chagall.
Ook Diego Rivera de man van Frida Kahlo maakte kort deel uit van deze 'Parijse school'.
Van Frida heb ik ook eens een film gezien en natuurlijk de serie van Jeroen Krabbé: 'Krabbe zoekt'.

Modigliani wordt verliefd op de katholieke Jeanne en zij poseert voor hem. Raakt zwanger, maar Modgliani kan haar niet onderhouden. Allerlei problemen dus.
En een zeer dramatisch einde. Modgliani sterft jong, 36 jaar en Jeanne, intussen zwanger van hun tweede kind pleegt een dag later zelfmoord. Zij was 21.

 Modigliani schilderde vaak vrouwen zonder blik in hun ogen. Of het nu alleen in de film zo dramatisch is of in ‘real life’ ook: wanneer Jeanne hem vraagt waarom hij dat doet zegt hij:
‘Zodra ik je ziel ken, kan ik je ogen schilderen’.  (Of woorden van gelijke strekking)
Zijn laatste (?) schilderij van Jeanne heeft dan ook zeer droevige ogen.
Een rake opmerking wanneer de ogen de spiegels van de ziel zijn.

Een mooie film maar of het klopt met de werkelijkheid blijft de vraag. Dochter Jeanne, opgevoed door de ouders en een zus van Modigliani heeft een biografie geschreven.
Zij zal ongetwijfeld meer weten maar zij was veertien maanden toen haar ouders het leven lieten. Dus ook zij moest het vooral van verhalen van anderen hebben.
In ieder geval is zo'n film handig om kunstenaars een beetje te leren kennen in hun tijd.

  

Het verlaten individu

Geschreven door Esther van Fenema (1970) in 2022. Ondertitel: ‘Waarom voelen we ons zo leeg?’  Ik las de tweede druk.

Esther kende ik van een enkele column in Trouw in vakantietijd. Ze heeft een analyserende blik en Ik las haar graag.
Dit boek deed nogal wat stof opwaaien in mijn sociale omgeving maar dat komt wellicht doordat ze ongelovig is maar niet vies van God en de Bijbel.
Ze put er onbekommerd uit.
Ze beschrijft in haar boek de zeven hoofdzonden en wat dat zoal teweeg brengt. Daar heeft ze in haar praktijk genoeg van gezien.
Heel schematisch doet ze dat en dat waardeer ik zeer.

Eerst een introductie van de betreffende zonde, dan hoe de cultuur door de jaren daarover gedacht en geschreven heeft; vervolgens op welke manier het haar psychiatrische praktijk is binnengekomen; wat het doet met het individu en wat het doet met de samenleving en als laatste een conclusie.
Superbia, (hoogmoed)
Acedia (luiheid of onverschilligheid),
Avaritia (hebzucht),
Gula (onmatigheid),
Luxuria (lust),
Ira (woede) en
Invidia (afgunst) passeren de revue en zij voegt er nog een zonde aan toe:
Vacuüm (leegte)
Dat laatste zou ik echter geen zonde noemen maar een gevolg van al die andere zonden waar we mee behept zijn en tegen zouden moeten vechten.

Dat Vacuüm is ontstaan doordat de mens zich verbeeldt dat hij/zij de positie van God heeft ingenomen, denkend dat hij/zij overal recht op heeft, alles zelf kan bepalen en het leven rekbaar en grenzeloos is ten opzichte van eigen genoegens.
Maar dan zonder de verantwoordelijkheid die daarbij hoort en zonder het inzicht en het overzicht te hebben.
‘Als iedereen er van overtuigd is dat hij God is, wie durft dan nog op te staan en te roepen dat God niet meer bestaat?’
Dat vind ik dan wel weer humor.
Hebzucht is volgens van Fenema wellicht de meest opzichtige hoofdzonde (p79) maar verderop noemt ze de afgunst de zonde die ons het meest bedreigt. (p240)
Ach, je moet ze alle zeven niet willen.

Ik moest denken aan de film ‘Seven’ waarin een psychiatrische seriemoordenaar mensen dood die in zijn ogen lijden aan deze zonden. (Een obesitas mijnheer wordt bijvoorbeeld gedwongen om zich dood te eten) Hij doet het om mensen wakker te schudden en een betere wereld te creëren.
De detectives  Bratt Pitt en Morgan Freeman proberen hem te vangen maar zijn steeds net te laat. De slimmerd zorgt ervoor dat aan het einde Bratt Pitt zelf opdraait voor de hoofdzonde ‘Woede’.
Het is een nare film.

Het boek is lezenswaardig alleen…..wat is de uitweg?
Je niet met deze zonden inlaten lijkt me de gemakkelijkste weg maar wordt de wereld in zijn geheel daar beter van of kunnen we het tij in z'n algemeenheid niet meer keren?
Daarover zegt van Fenema niets. Ze weet het ook niet las ik in een interview.
Volgens mij weet niemand het goed.
Er zijn veel mensen die dit alles keurig weten te signaleren en te duiden, Andries Knevel heeft het op Cvandaag over een tijd van transcendentieverlies, relevantieverlies, referentieverlies en eschatologieverlies, prachtige woorden maar hoe dan verder?

Je kunt wel zeggen dat we terug moeten naar God – dat denk ik ook -  en ons leven  spiegelen aan Zijn gegeven morele regels; tot erkenning komen dat het onszelf toch niet lukt…….
Maar hoe geef je daar dan praktisch en realistisch handen en voeten aan? Er is zoveel ‘kleine’ immoraliteit en criminaliteit  dat ik er moedeloos van word.
Er zijn moreel hoogstaande mensen maar de wereld wordt nog steeds geen betere plek.

Verbeter de wereld en begin bij jezelf….. nee, niet van Gandhi. Hij zei het iets uitgebreider en mooier:

‘All the tendencies present in the outer world are to be found in the world of our body. If we could change ourselves, the tendencies in the world would also change. As a man changes his own nature, so does the attitude of the world change towards him. This is the divine mystery supreme. A wonderful thing it is and the source of our happiness. We don’t need to wait to see what others do.’

‘Alle tendensen die in de buitenwereld aanwezig zijn, zijn terug te vinden in de wereld van ons lichaam. Als we onszelf zouden kunnen veranderen, zouden de tendensen in de wereld ook veranderen. Als een mens zijn eigen aard verandert, verandert ook de houding van de wereld tegenover hem. Dit is het hoogste goddelijke mysterie. Het is iets geweldigs en de bron van ons geluk. We hoeven niet af te wachten wat anderen doen.’

Gandhi zei het raak: ‘Als mensen zich zouden kunnen veranderen….
Alle zelfhulpgoeroe’s ten spijt…..er ligt een ‘goddelijk mysterie’ aan ten grondslag.
Is het dan toch niet verstandiger om het bij Hem te zoeken?
Een andere oplossing zie ik ook niet.

 

De Jaren

Geschreven door Annie Ernaux (1940) in 2008.

Dit boek is ook een terugblik op haar geschiedenis maar dan in een breder verband dan in 'De Schaamte'.
Aan de hand van enkele foto’s blikt ze terug op haar leven en de wereld om haar heen in die tijd.
Daarmee zet zij weer een mooi tijdsbeeld neer. Uitgebreider dan in het vorige boek wat ik las van haar.
Wel jammer dat ze veel kunstenaars, tv programma’s en politici uit Frankrijk noemt. Dat is natuurlijk wel leuk voor de Fransen maar mij zegt het niet zo veel.

Ooit schreef Virginia Woolf ook een boek met dezelfde titel.  Dat heb ik nooit gelezen maar uit recensies begrijp ik dat het boek ook een flinke periode beslaat uit de geschiedenis.
Bij kunstenaars is dat geen jatten maar geïnspireerd worden door….

Bij haar vorige boek wat ik las (De Schaamte) kwam bij mij nogal eens de vraag op waarom ze de Nobelprijs had gewonnen. Nu begrijp ik dat beter.
Ze schrijft heel beschouwend en afstandelijk – over zichzelf in de derde persoon - , maar toch intens en vaak zo herkenbaar.

‘Ze wil het geheugen van het collectieve geheugen terugvinden in een individueel geheugen, en zo de geleefde dimensie van de Geschiedenis uitdrukken.’
Een collectieve autobiografie zo las ik ergens.
Ik denk dat dat de lading wel dekt.

Het was best veel wat in deze beschreven jaren zich allemaal ontwikkelde.
‘Er was een typische vrouwengevoel aan het verdwijnen, het gevoel van natuurlijke inferioriteit.’
Iedereen was bezig om zichzelf uit te vinden, het consumerende kopen, de computer die zijn plek veroverde en later de cd, dvd en smartphone.
De gebeurtenissen in de wereld; zelfs de watersnood in Nederland wordt genoemd.
De ongemakkelijkheid met de diverse rassen die hun plekje kwamen opeisen in Europa.
Je kunt het zo gek niet bedenken of ze noemt het op een mooie, soms ironische, verhalende wijze.

Een schitterende uitsmijter waarin ze het heeft over de jaren zeventig:

‘Hoe je aan zelfexpressie kon doen: door potten te bakken, te weven, gitaar te spelen, sieraden te maken, toneel te spelen, te schrijven. Er hing een immens onbestemd verlangen naar creativiteit in de lucht. Iedereen claimde artistiek bezig te zijn of plannen in die richting te hebben. Het was een uitgemaakte zaak dat al die bezigheden op de een of ander manier tegen elkaar opwogen, en wie niet schilderde of dwarsfluit speelde, had altijd nog de mogelijkheid zichzelf te creëren door in psychoanalyse te gaan.’

Het is een aanrader. Meer dan ‘De Schaamte’

Im Westen nichts Neues

Een film uit 2022 die in de race is voor Oscar’s geloof ik.

Een film over de eerste wereldoorlog naar een boek van Erich Maria Remarque dat in 1929 verscheen met dezelfde titel. Ik heb het nooit gelezen.
Een groep vrienden geeft zich vrijwillig op om naar het front te gaan.

Eigenlijk wil ik dit type film niet meer kijken. Al die films over op machtsbeluste mannenspelletjes. Ik ben er klaar mee.

Maar het is artistiek gezien een film met prachtige beelden en met zorg gemaakt.
Een slagveld waar de doden van hun kleren worden ontdaan. De doden worden niet gevolgd in het verhaal maar de kledij. Stapels richting wasserette, verstelwerk en dan gaat het richting onze vrijwilligers die praktisch zonder opleiding maar met een peptalk erop uit worden gestuurd, de loopgraven in. In het boek schijnt dat anders te zijn.
Paul is de hoofpersoon en heeft zich aangemeld zonder overleg met zijn ouders. Bij de eerste de beste aanval raakt hij bewusteloos in een instortende loopgraaf maar wordt gered.
Hij beland in de loopgraven in Compiègne, Noord Frankrijk.
De voortdurend dreiging die ook uit vrolijke beelden opduikt….daar kan ik dus niet meer tegen en toch kijk ik verder.
De stommigheid die ik ook zie….midden door een veld lopen of daar gaan zitten eten in plaats van langs een bosrand. Ik zou het niet in mijn huisvrouwenhoofd halen.

Een beklemmende film met afschuwelijke beelden, af en toe even wegkijken. Het lijkt wel of die beelden ook steeds heftiger worden om maar te landen in mensenbreinen.
We verdienen een oorlog om dat weer af te leren.

De zinloosheid ook: in vier jaar tijd zovele doden en slechts enkele meters opgeschoven met het front.
Nee, Im Westen nichts Neues………en ondertussen, de gevechten in de modder, de doden en gewonden, de trauma’s.

Het was echt mijn laatste oorlogsfilm. Ik ga ‘Lady Chatterly’s Lover’ kijken. *gniffel*

 

De Kapucijner crypte

Geschreven door Joseph Roth (1894 – 1939) in 1938 dus kort voor zijn overlijden.
Het is een ‘vervolg’ op de 'Radetzkymars'; daarom heb ik deze er meteen maar achteraan gelezen. Niet echt een vervolg: dit boek gaat over een neef van de Von Trottas uit het andere boek. Hij moet oom zeggen tegen het Districtshoofd maar het kan gemakkelijk apart gelezen worden.

Ik las een digitale editie naar de derde druk uit 2014.
Het vorige boek tekende het verval van de Habsburgers; dit boek het verval van Oostenrijk met de ‘Anschluss’ als laatste gebeurtenis in 1938.

 
Het was een spannende tijd.
'Zo ongeveer zullen de mensen ooit een dag voor het Laatste Oordeel leven, honing zuigend uit de giftige bloemen, de uitdovende zon prijzend als schenkster van het leven, de verdorde aarde kussend als de moeder der vruchtbaarheid.'
Je zou het zo naar deze tijd kunnen overzetten.

Neef Franz dus, zoon van een nationalistisch dromer van een groot Habsburg rijk en niet onbemiddeld, krijgt op een dag bezoek van weer een andere neef uit Sipolje/ Slovenië om zijn erfenis op te halen. De vader van Franz was overleden en had ook aan hem wat geld nagelaten. Dat is het begin van een lange vriendschap. Joseph Branco behoort tot een eenvoudige tak van de familie, s ‘zomers boer en s ’winters verkoper van tamme kastanjes.

Ik zit me nu te bedenken dat Roth ook 'de wandelende jood' ten tonele heeft gevoerd in de vorm van Manes Reisiger, koetsier en vriend van Joseph Branco.
En ik realiseer me dat hij in de Radetzkymars dat misschien ook heeft gedaan in de vorm van professor Moser .
Eigenlijk wel leuk wanneer je dat ontdekt. De kunstschilder Chagall deed dat ook vaak in zijn schilderijen en de schrijver Marcel Möring in zijn boeken. Wie weet hoeveel kunstenaars en schrijvers dat nog meer doen of hebben gedaan.

De vriendschap tussen de heren gaat zover dat Franz op verzoek bij hetzelfde regiment beland als Joseph Branco en Manes Reisiger.
Voordat hij naar zijn regiment vertrekt trouwt Franz met Elisabeth. De huwelijksnacht mislukt door het overlijden van bediende Jacques. In het andere boek is er ook een droevig sterfbed met een bediende Jacques uit dat andere huishouden.
De heren worden gevangen genomen en belanden in een Siberisch werkkamp. Daaruit ontsnappen ze maar verliezen elkaar uit het oog.
Franz gaat terug naar zijn moeder en vrouw, die met heel andere dingen bezig is.
Enfin, ze krijgen een zoontje maar doordat het rijk in elkaar stort en er altijd klaplopers zijn moeten Franz en Elisabeth hun kapitale pand als pension gaan verhuren.

Aan het eind is Elisabeth weggelopen, moeder overleden, zoon op een kostschool gedaan en loopt Franz heel treffend naar de Kapucijner crypte. De titel van het boek.
Daar ligt inmiddels de voormalige Oostenrijkse wereld inclusief keizers begraven want de Anschluss is een feit.

  

Antwoord op de Godsverduistering

Ondertitel: Het christelijk geloof in gesprek met Joden, Grieken en atheïsten.
Geschreven door Dr. W. Aalders (1909 – 2005) in 1992.
Op een kring kwam dit boek ter sprake en schoot het mij te binnen dat ik het wel in de kast had staan, maar nooit gelezen. Het zijn van die namen waarvan ik ooit gehoord of gelezen heb dat ze van invloed zijn of zijn geweest en op een tweedehands boeken markt koop ik die dan.
Zo heb ik ‘m uit mijn kast geplukt met het idee dat het fijn is wanneer iemand gewoon antwoord heeft.  /ironie
De ondertitel doet alweer anders vermoeden en deed mij denken aan Abélard: Gesprek tussen een filosoof, een jood en een christen.

In die zeventiger jaren sprak men vaak over Godsverduistering. W. J. Ouweneel schreef in 1994 een boek met de titel: ‘Godsverlichting’. Ook gelezen maar ik weet er niet veel meer van.
Het zal mij ongetwijfeld mee ‘gevormd’ hebben. Misschien volgens sommigen misvormd.  /sarcasm
Aalders vindt dat het atheïsme van nu veel gevaarlijker is omdat het zo vriendelijk is. Hij heeft wellicht nooit antitheisten meegemaakt die ronduit vijandig zijn maar ik begrijp wel wat hij bedoelde; in deze tijd en in die tijd ook al, heeft ieder zijn waarheid, dus waar maak je je druk over. Er is meer onverschilligheid.
Dat is volgens onze huidige predikant het tegenovergestelde van liefde. Dus niet de haat maar de onverschilligheid. Toen hij dat eens zei raakte me dat en moet ik daar nog vaak aan denken.

Terug naar het boek: Aalders wil in dit boek het unieke karakter van het Christelijk geloof laten zien als tegenhanger van het nihilisme. Maar wat mij vooral aanspreekt is de invloed van het Griekse denken op het Nieuwe Testament.  Dus het gesprek met die Grieken. De Hellenisering.
In hoeverre is dat gebeurt en maakt dat deel uit van een voortgaande openbaring? Of moeten we dat anders zien?
Paulus  was degen die het Koine-Grieks als pionier introduceerde en heeft omgevormd tot ‘geloofstaal’ (p67/68)
Hij is volgens velen ook degene die joden en christenen van elkaar vervreemde. Maar dank zij hem is het Evangelie wel naar alle windstreken verbreid.
Ook Aalders gaat ervan uit dat Paulus via een Grieks gymnasium kennis heeft opgedaan wat gevolgd werd met een opleiding bij Gamaliël in Jeruzalem.
Wat ook belangrijk is dat de apocalyptiek (openbaring met betrekking tot het einde van de wereld) in de intertestamentaire tijd een grote plaats innam. Volgens Aalders weten we dat dankzij de Dode Zeerollen.  
Dat gaf de nodige angst waar het heidendom geen antwoord op had maar ook een beeld van contrast denken: duisternis – licht, leugen- waarheid, dood- leven, oud- nieuw.
Dus dan moeten we de brieven van Paulus lezen met die bril. Hij was ervan overtuigd dat die apocalyptische wending met Jezus had plaatsgevonden.  
Ik geloof ook dat dat de uitroep van Jezus: 'Het is volbracht' het grote kantelpunt in de geschiedenis is..
Een nieuwe tijd was ingegaan.

Hij heeft vast nooit kunnen denken dat het nog een paar duizend jaar zou duren. In de oudste brief, die aan de Galaten zou dat het meest te vinden moeten zijn. Dan moet ik die eens met die bril op lezen.
‘Zoals Paulus in zijn brief aan de Galaten zijn nieuwe en andere visie op Israël ontwikkelt, zo in zijn breedvoeriger Brief aan de Romeinen zijn nieuwe en andere kijk op de heidenwereld.’
(p85)

In de brief aan Eféze staan heel veel woorden die zijn ontleend aan de Griekse filosofie en religiositeit.  Bijvoorbeeld: wijsheid, kennis, aeonen, Die begrippen zijn ook doorgedrongen in de christelijke theologie en het Europese denken. (90) Vooral de Logos. (Woord)

Het Griekse denken hield ook al rekening met het bovennatuurlijke; de Ideeën wereld van Plato. In het innerlijk van de mens moet dan iets zijn dat raakt aan die hogere Werkelijkheid.
Dat noemt Plato de psyche, de ziel. (93/94) Volgens mij is dat niet hetzelfde, maar ik lees nog even verder.
Plato en Socrates worden gezien als gelovigen ‘avant la lettre’. Omdat zij in een ‘overzij’ geloofden. Daar refereert Paulus aan wanneer hij schrijft over heidenen die de wet in hun hart hebben. (Rom 2: 15) Want de wet ‘heeft hun ziel onrustig gemaakt en hen op het spoor gebracht van het Rijk der idealiteit.’
En wat doet de wet? Hij richt de mens op Christus volgens Paulus theologie.
Mij gaat dat een beetje te snel. Voor orthodoxe joden waarschijnlijk ook.

Clemens en Origenes zijn ook van die bekende namen die hun inbreng hebben gehad in de vroege kerk.
Zij ontwikkelde de ‘Logos theologie’ omdat zij tegenover de Griekse wereld en het Griekse denken er de volle nadruk op legden, dat de Logos waarvan in het Evangelie naar Johannes wordt gesproken, een wezenlijk andere Logos is dan de logos uit het Griekse denken. (p151)

Augustinus was een theoloog, vooral na zijn bekering natuurlijk, die gevormd is door Ambrosius. Ambrosius was het eens met Clemens en Origenes maar legde andere accenten.
Hij legde meer de nadruk op het  verlossingskarakter van de menswording van het Woord. (Jezus)
Augustinus is vooral door Ambrosius beïnvloed maar ook door een kring van platoonse christenen uit Milaan. (p163) en later door Cicero.
En dat vind ik dan weer interessant. Vooral die kring.
Nu kan Aalders schrijven dat het denken van Plato is verdrongen door Augustinus (p156) maar daar heb ik dan zo mijn gedachten bij.
Vaak ben je je niet bewust van alle invloeden die je in je leven hebt ondergaan maar ze zijn er wel degelijk. En zeker wanneer je je daar niet van bewust bent kun je er ook niet mee afrekenen.
Dus hoe dat nu o.a. met de ziel zit…..daarover heb ik nog geen argumenten gevonden om van mening te veranderen.

En of dit boek nu een antwoord is tegen atheïsme en nihilisme; nee, daarvoor is het te ingewikkeld geschreven. 

De humor van de Bijbel

Geschreven door Okke Jager in 1954.  Het is weer een tweedehandsje*. Of derde of vierde.
Jager was theoloog en behoorde naar onze GB maatstaven tot de lichte dominees. Ik heb hem dan ook nooit horen preken.
Wel heb ik een Bijbels dagboek van hem waaruit ik wel eens een stukje las tijdens mijn opleiding tot verpleegkundige. In die tijd moesten we om beurten de  dagopening verzorgen.
Achteraf bezien nogal gewaagd. Er zaten vooral meiden uit de (Oud) Gereformeerde Gemeenten.
En ook achteraf bezien paste ik daar slecht tussen al heb ik dat toen nooit zo ervaren. We hadden een gezamenlijk doel: de mensheid redden.

Maar die humor, wat is dat eigenlijk en komt dat in de Bijbel voor? Mijn familie van moeders kant waren/zijn de serieusiteiten zelve maar mijn familie van vaders kant had humor en ik zie het weer terugkomen bij mijn broers en zussen. Komt natuurlijk bij dat ik gewend ben aan dat type humor. Ik voel dat aan en begrijp dat direct.
Dat geldt niet voor ieders humor. De humor van mijnheer Cathy richt zich meer, zonder het daartoe te beperken, op gestoei met woorden en woordgrapjes. Is ook leuk.
Humor is ook zeer subjectief. Ik kan dan ook lang niet alles wat Jager aanreikt als humor zien.

Ironie, cynisme en sarcasme zijn ook allemaal vormen van humor die mij aanspreken. Alles waarmee je je ongenoegen of kritiek kunt uiten zonder ruzie te maken vind ik boeiend.
Dat zal wel te maken hebben met m’n conflict mijdende aard.

Volgens Jager komen ironie, sarcasme en woordspelingen het meeste voor in de Bijbel. Ja, daar geeft hij voorbeelden bij.
Wel is het zo dat hij als  ‘oorspronkelijke taal lezer’ meer in de Bijbel weet te ontdekken aan woordspelingen dan iemand die het Hebreeuws/ Aramees en Grieks niet machtig is.
Vertalen is altijd verliezen. Helaas.
Buiten dat was Okke Jager zelf ook een erudiet mens met een enorm taalgevoel.

Humor helpt om de zaken te relativeren en laat ons het betrekkelijke zien van alles wat we binnen de geloofswereld verabsoluteren. Er moet meer vrolijkheid komen. De feestzaal van Christus lijkt niet meer op een feestzaal.
Ja, daar verbaas ik me ook over. In de Bijbel staat bij de instelling van feesten vaak dat het een vrolijk feest moet zijn en wanneer ik dan bij de ‘hoge’ feesten in de kerk eens om mij heen kijk zie ik weinig vrolijks. We zijn er bang voor geworden om de één of andere reden. Blijdschap kan er nog net mee door maar vrolijkheid is uit den boze. Zo lijkt het.

Heel lang heb ik het blog van ‘de lachende theoloog’ (Jan Riemersma) mee gelezen en toen ik daar eens naar verwees op een forum kwam  er van iemand commentaar dat ze niets wilde lezen van een theoloog die zich zo noemde. Tsja.

Wat is dat toch?
‘Mensen zonder humor zullen in de humorist altijd een deserteur zien’. (p 47) Terwijl ‘humor vaak juist uit liefde en sympathie wordt geboren.’( p48)

‘Mag de Goede Herder niet glimlachen, als een schaap herders- allures krijgt?’(p 48)
En: Jezus is Iemand die overal engelen ziet en christenen zijn mensen die overal spoken zien.
Christus had de wijdopen ogen van een kind, waarin Hij de wereld opving; christenen hebben de spleetoogjes van oude mannen waarmee ze de wereld op afstand houden. Christus stak overal Zijn hand uit; Christenen houden altijd iets achter de hand. Christus keek een tollenaar uit een boom; christenen kijken de kat uit de boom.
Christus liep met een gezicht, waar dagelijks de nodiging vanaf straalde: ‘Kom tot Mij!’
Christenen lopen met gezichten rond, die aan iedereen verkondigen: ‘Blijf van mij af’.

Dit is een wat generaliserend stukje wat mede zijn taalgevoel laat zien maar staat er nu echt humor in de Bijbel? Wanneer je goed leest en nadenkt wel.

In Gen 11:5 bij de torenbouw van Babel.
Het idee: God is transcendent en immanent en zegt ‘Kom laten we neerdalen om die toren  eens te gaan bekijken die de mensen hebben gebouwd.’
Alsof Hij die toren, die in mensenogen groots is, vanuit de hemel niet kan zien.

David die rustig op zijn dak staat terwijl ‘de koningen uittrekken ten oorlog’. Ik zie Zelensky dat al doen. Belerende ironie.
Mechizedek, waarvan geen geslachtregister bekend is als een steekje onderwater omdat de Joden de stambomen altijd uitpluisden of iemand wel recht had op het priesterschap.

Abimelech, die tegen Sara zegt: ‘zie ik heb uw broer duizend zilverlingen gegeven’ terwijl hij al weet dat Abraham haar man is. (Gen 20:16) Je kunt je er zijn knipoog bij voorstellen.

Paulus die in de brief aan Filemon schrijft over Onesimus. De naam betekent nuttig of verdienstelijk en dan schrijft hij: ‘Hij was voorheen voor u van geen nut, maar nu is hij voor u en voor mij van veel nut.

Zelf vind ik de opmerking van Jezus uit Lukas 10 van ironie getuigen. Wanneer de zeventig die uitgezonden waren bij Hem terugkomen zijn ze helemaal euforisch omdat ze zelfs demonen konden uitwerpen.
Jezus zegt dan: (Nou, nou wat geweldig, dat hoor ik erin) ‘ik zag de satan als een bliksem uit de hemel vallen.’

In de laatste hoofdstukken waarschuwt Jager voor verkeerde humor. Dat is ook belangrijk. Humor kan namelijk behoorlijk doorschieten en dan wordt het profaan/blasfemisch.
Maar dat is ook weer lastig want wat er bij de één nog meer door kan, gaat voor de ander al te ver.
Voelsprieten ontwikkelen!
Tot slot een gedicht van Okke Jager: 

Kom haastig!

‘Kom haastig, Jezus!’ bidt de predikant.
‘Ja, Amen,’ zegt een boer, ‘wil spoedig komen!
Maar na de oogst, want van m’n nieuw stuk land
heb ik nog nooit de opbrengst waargenomen.’

‘Ja, Amen,’ zegt Mevrouw, ‘maar mag ik voor
De bontjas die ik gisteren zag hangen
Eerst sparen en hem aandoen, als het Koor
Een avond geeft in ‘Christ’lijke Belangen?’

‘Ja, Amen,’ zegt het kind, maar nu nog niet,
Ik moet nog met vakantie naar de bossen.
Maar ik zal zwaaien, zodat U het ziet,
Als U ons onder schooltijd komt verlossen.’

‘Kom haastig, Jezus!’ bidt de predikant.
‘Maar mag ik eerst die nieuwe lezing lezen,
Die ik gemaakt heb voor het Jeugdverband
Over ‘Gij zult het wel verstaan na dezen’?’

De beden komen in de hemel aan.
De cherubijnen zwijgen, die ze brachten.
En Jezus vraagt: “Kan Ik vandaag al gaan?’
Zijn Vader zucht: ‘Ge moet nog even wachten.’

Okke Jager (1928-1992)
uit: Worden als een kind (1954)

 

 

*Dat is ook humor: het boekje behoort tot de ‘boeket-reeks’.

 

 

 

Shoppen in Advent

Deze keer niet volgens het boek van Herman Paul maar letterlijk.
Sinds het uitbreken van Corona zijn dochter Cathy en ik niet meer in die grote stad geweest om te winkelen.
Dus dat werd hoog tijd. Winkelen kan ik beter niet zeggen in het bijzijn van driejarige kleindochter van dochter. Ze kijkt me dan vragend aan en wanneer ik mezelf ‘verbeter’ door het woord shoppen te noemen glijdt er een herkenningsglimlach over haar gezicht. Dan weet ze wat ik bedoel.

Veel dingen zijn veranderd sinds de laatste keer dat ik er was. Het grote V&D gebouw staat in de stijgers. Hudson Bay wat er na V&D in huisde heeft het ook niet gered.
De stad is met dit regenachtige weer somber en koud ondanks de kerstverlichting en ik hoor nergens een draaiorgel. Wat een gemis.

In de winkels met kleding voor anorexiameisjes bommert de ‘muziek’ in mijn oren. Wanneer ik slenterend de labels in de kleding lees die je tegemoet glanst en polyestert zie ik veel ‘Bangladesh’.
Kinderarbeid? Of is dat echt passé?
Bij de Bijenkorf, die altijd prachtige etalages had in deze tijd van het jaar, en waarvoor ik soms speciaal naar het centrum ging, heeft nu voor de eenvoud van de crisis gekozen.
Zij had vroeger ook een prachtige kerstballenafdeling. Ach, er staan nog wat tafels en rekken; maar veel soeps is het niet. Kennelijk laten ze deze tak van sport over aan de tuincentra.
De enige afdeling waar een wachtrij stond was de afdeling  van Louis Vuitton. Er werden beperkt kijkers/kopers toegelaten. Zodra er weer uit gingen mochten anderen er in.
Heel chique doorgelaten via een rode loper en een dik rood koord met haakjes mèt bediende. Er zijn dus mensen die geen last hebben van enige crisis maar dat ze die wachtrij ervoor over hebben…….verbijsterend.

Van sommige dingen werd ik wel weer blij: bij de lunch zag ik een ‘kop’ die er al heel veel jaren rondloopt. En nog net zo vrolijk en geduldig. Net als bij P&C; ook een dame die ik herkende van vele jaren geleden.

De metro is ook zoiets waar ik me amuseer. Op de heenweg hadden dochter Cathy en ik teveel te praten om oog te hebben voor de medereizigers maar op de terugweg, met pijnlijke voeten en een toeslaande vermoeidheid is er niets leukers dan mensen bestuderen.
De meeste reizigers zitten met hun ‘phone’ te rommelen en kijken niet op of om.
Een oudere dame zat te knikkebollen boven haar apparaatje; het viel bijna maar de luidsprekende dame maakte haar toch weer wakker. Net op tijd om uit te stappen.
Een jongeman stond in de donkere spiegelende ruiten zijn haar te fatsoeneren. Tenminste, dat maakte ik er van al zag ik de noodzaak niet zo. Hij dacht er duidelijk anders over. Het kostte hem twee stations.

De oogst van deze dag: een zomerjurk en een vest en nog wat kleine gefrutsel. Het is toch het meest handig en voordelig om in de winter zomerkleding te kopen en andersom.

Ondanks dat het woensdagmiddag was, vond ik het niet echt kerstdruk. Vroeger bruiste het veel meer. Nu werkt bijna iedereen en ook het online winkelen zal daar debet aan zijn maar wellicht hebben we een ‘gouden eeuw’ achter de rug en het niet beseft.
Ik word weemoedig en oud.

O ja, ik heb dit zelf geschreven. Er is geen ChatGPT of iets dergelijks aan te pas gekomen. ;)