Al eerder noemde ik hem omdat ik in de Filosofie special uit 2019 over de vrije wil, herkenbare dingen las.
In dat artikel herkende ik wel het gedachtengoed van Schopenhauer maar werd hij niet genoemd. In dit boek staan verschillende uitspraken van hem.
Nu heb ik zijn ‘filosofisch essay over verantwoordelijkheid’ eindelijk gelezen.
En dat was een hele kluif.
Een aantal stukken heb ik, als geïnteresseerde leek, verschillende keren moeten
lezen om echt te begrijpen waar het over gaat.
Wat nu volgt is eerst een lijstje met woorden waarvan je de betekenis moet
kennen anders raak je echt de weg kwijt.
Syllogisme: een redenering die uit twee of drie premissen
(vooronderstellingen dat iets waar is) bestaat en gevolgd wordt door een
logische, onweerlegbare conclusie.
Een voorbeeld wat ik zelf vaak gebruik tot hilariteit van de familie:
P1. Mensen zijn raar. P2. Ik ben een mens dus C. Ik ben raar.
Een variatie op het Socrates-is– sterfelijk syllogisme.
Determinisme: elk gevolg wordt
voorafgegaan door een oorzaak.
Indeterminisme is dan het tegenovergestelde: niets ligt vast.
Causaliteit: oorzakelijkheid; het
verband tussen oorzaak en gevolg. Acausaliteit is het tegenovergestelde dus geen
verband tussen oorzaak en gevolg.
Causaal determinisme is dan een oorzaak- gevolg- ketting maar altijd
gericht op het verleden. (Wanneer het op de toekomst is gericht is het
teleologische determinisme)
In de kwantumfysica zijn de meningen hierover nog verdeeld, althans in de tijd
dat het boek is geschreven. Hoe het er nu voorstaat weet ik niet.
En kwantumfysica is geen dagelijks menselijk leven.
Compatibilisme: de filosofische stroming die stelt dat vrije wil en
determinisme beiden waar kunnen zijn. Incompatibilisten denken dat het niet
kan.
Daarin heb je weer harde en zachte incompatibilisten:
Libertarisme; stroming die in een vrije wil gelooft en het eens is met
P1 en P2 maar P3 verwerpt. (zie verder) Dit zijn zachte incompatibilisten.
Alternatieve opties: de mogelijkheid om een andere beslissingen te
nemen.
Broncontrole: de productie van beslissingen moet in handen zijn van een
bron waarover de beslissende persoon controle heeft, zoals het eigen Ik. (maar
die kan uitputtend gemanipuleerd worden)
Het Syllogisme van Verplaetse (p37):
P1: indien causaal determinisme waar is, dan zijn alternatieve opties en
broncontrole uitgesloten.
P2: Alternatieve opties of broncontrole zijn noodzakelijk voor
verantwoordelijkheid.
P3: de alternatieven voor causaal determinisme zijn irrelevant of uitgesloten.
C: Verantwoordelijkheid is uitgesloten.
Alle premissen worden behandeld, vaak met behulp van gedachtenexperimenten.
Over P1 is iedereen het wel eens. Indien causaal determinisme waar is,
dan…
De moeilijkheden zitten in P2 en P3. Dat wordt allemaal haarfijn uitgelegd en
behandeld.
In hoofdstuk vier beschrijft hij de maatschappelijke gevolgen.
Verantwoordelijkheid en schuld bestaan niet; hoe nu verder? Is dat om problemen
vragen?
Verandert dat ons, mensen, in amorele en onverantwoordelijke wezens? Nee,
natuurlijk niet.
Bij de gevallen dat het toch niet loopt zoals in onze samenleving is
afgesproken zouden we niet voor het strafrecht moeten kiezen maar voor het maatregelenrecht.
Hoe komt iemand tot zijn/haar daad en hoe kunnen we dat in de toekomst
voorkomen.
In Nederland gaan we al die kant op.
De antwoorden zijn voor mij niet altijd bevredigend maar
wanneer dit weer een aanzet is tot verder denken over schuld en
verantwoordelijkheid en hoe daarmee om te gaan dan is dat alweer mooi..
Zelf moet Verplaetse vaak tegen zijn intuïtie in redeneren en erkent hij het
probleem van de ‘lijdzaamheid’ bij een onvrije wil wat op de loer ligt.
Hij redeneert vanuit een naturalistische visie en dat vind ik wel weer spannend
omdat de gereformeerde wereld die vrije wil ook altijd verworpen heeft. (Pelagius/
Augustinus; Erasmus/ Luther; Arminius/ Gomaris en art 14 van de NGB)
Die gereformeerde leer heeft er geen problemen mee omdat God ons voor
verantwoordelijk houdt. Dat mag Hij, als Schepper.
Daar zit een knoop, ja. Het zij zo.
Hij houdt ons ook voor rechtvaardig en schuldloos alleen al wanneer wij in Hem
gelóven, terwijl we dat feitelijk niet zijn.
Expres zeg ik: gereformeerde leer want volgens mij ben ik nog één van de
weinigen die overtuigd is van een onvrije wil.
In die leer zie je inderdaad dat die lijdzaamheid op geloofsgebied soms te
grote proporties aanneemt.
Zinnige dingen schrijft hij over (zelf)verwijten maken en wat dat voor gevolgen
heeft. Dat het beter is om pas op de plaats te maken en te onderzoeken hoe je
zelf en/of de ander zover zijn gekomen dat er verwijten zouden kunnen ontstaan.
Mijn slogan is al jaren: ‘hoe meer ik weet, hoe beter ik begrijp en hoe
gemakkelijker het wordt om de ander te vergeven.’
Maar ook hij moet erkennen dat een sluitende filosofische
waarheid toch iets anders is dan de praktische wereld om ons heen.
Dat vind ik dan wel weer bijzonder van ons, mensen. Wanneer iets zo logisch is
waarom geloven we dat dan niet en leven we er niet naar? Of op z’n minst:
streven we niet naar een samenleving zonder verantwoordelijkheid en de schuldvraag.
Er zijn steeds minder mensen die verantwoordelijkheid willen en durven nemen en
dragen omdat ze er vaak op worden afgerekend met soms nare gevolgen.
Afschaffing van verantwoordelijkheid betekent tenslotte niet dat we ons
onverantwoordelijk zouden moeten gedragen.
Ik moet het laten bezinken er eens langer over nadenken. Om zijn argumenten meteen in discussies te gebruiken lukt mij nog niet. Het moet eerst zijn weg vinden in mijn grijze massa.
Ongetwijfeld doe ik deze filosoof tekort met mijn samenvatting. Want hij
schrijft zoveel behartenswaardige dingen. Er staan vele strepen in het boek.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten