Just because I'm quiet........... doesn't mean I don't have a lot to say

maandag 28 september 2015

Hannah Arendt


Een film uit 2012 van Margarethe von Trotta met in de hoofdrol Barbara Sukowa als de filosofe Hannah Arendt (1906 - 1975).
Een filosofe van Joodse komaf die in Amerika is beland.
In 1933 heeft zij Duitsland verlaten en heeft nooit - ‘nazi’s, diese menschen im Fleisch gesehen.’
Ze heeft in Frankrijk gewoond en werd bij de inval van de Duitsers in 1940 in een interneringskamp gezet van waaruit ze heeft weten te ontsnappen.
In Amerika werkte ze als journalist en docent en heeft zij voor de krant 'The New Yorker' als waarnemer in 1961 het proces van de SS'er Adolf Eichmann in Israël gevolgd en verslagen.
De film begint met de overval/gevangenneming van Eichmann.
Tijdens de film worden de beelden afgewisseld met historische beelden in zwart wit van dat proces.

Het enge voor Hannah was dat Eichmann zo’n heel gewone, normale man was. Zo lopen er zoveel rond. Voor Eichmann was het zijn eer de wetten van de Führer te volgen en pleitte daarom ‘onschuldig’.
Hannah kwam tot de conclusie dat hij zelf niet kon of wilde nadenken.
Dat is het grote kwaad. Zonder nadenken wetten opvolgen. ‘De banaliteit van het kwaad’. De ondertitel van het boek wat zij schreef met als titel: ‘Eichmann in Jeruzalem’
Wat voor Hannah ook bijzonder was dat wanneer de Joodse ‘samenleving’ in de kampen niet zo goed was georganiseerd door de joden zelf in opdracht van de Nazi’s, er waarschijnlijk meer chaos zou zijn geweest maar uiteindelijk veel minder slachtoffers.
Dat punt benoemen is haar erg kwalijk genomen.
Zij maakte enigszins van een dader een slachtoffer en van slachtoffers daders. Nota bene haar eigen volk.
Het is haar niet dank afgenomen en haar werd geadviseerd haar lesverplichtingen neer te leggen.
Wat ze weigerde. Het probleem van het kwaad heeft haar haar hele leven beziggehouden.
Het sterke van haar vind ik het vasthouden aan datgene wat je als waarheid bent gaan zien door het observeren, analyseren en filosoferen. Ook al snijdt het in eigen vlees.

“De westerse traditie had het verkeerde vooroordeel dat het slechtste wat een mens kan doen voorkomt uit egoïsme.
Maar het echte kwaad van deze eeuw( de vorige eeuw dus) is veel radicaler geweest dan was voorzien. We weten nu dat het slechtste of het radicale kwaad met zulke begrijpelijke zondige motieven als egoïsme helemaal niets van doen heeft.
Het heeft veel meer te maken met het volgende: het overbodig maken van de mens als mens.
Het systeem van het concentratie kamp was bedoeld om gevangen te overtuigen dat ze overbodig waren voordat ze werden omgebracht.
In de kampen moesten mensen leren dat de straf niet met misdaad verbonden was. Dat uitbuiting niet perse winst betekende en dat werk geen resultaat hoeft te geven.
Het kamp is een plek waar elke handeling en elke opwelling principieel zinloos wordt; dus waar zinloosheid meteen ontstaat.
Als het waar is dat in het laatste stadium van het totalitarisme het absolute kwaad bovenkomt, absoluut want het heeft geen menselijk motief, dan is het ook waar dat zonder dat totalitarisme wij de radicale natuur van het kwaad nooit hadden leren kennen.”


Toen ik dat hoorde in de film kreeg ik associaties met de vele senioren die we gaan krijgen door de grijze golf. Nu al heb ik het idee dat men hen overbodig vind. Wat gaat dat uitwerken op langere termijn? Tegelijkertijd roepen de grijsaards dat ook een beetje over zichzelf af met het etaleren van het Zwitserleven gevoel en het bijna verplichte ‘grote genieten’.

Wat ik in haar herkende was de drive om mensen te begrijpen. Ook al doet men de meest perverse dingen, ik vraag me ook altijd af waaróm mensen dat doen; wat gaat er in dat brein om. Hoe komt dat.
Hannah zegt ook ergens: ‘begrijpen is nog geen vergeven’.
Nee dat zijn inderdaad twee verschillende dingen maar mijn persoonlijke slogan is wel: ‘hoe meer ik weet, des te meer ik begrijp en hoe gemakkelijker het wordt om te vergeven’.
En omdat denken gevaarlijk is ga ik een cursus volgen over ‘Denken: het leven van de Geest’ geschreven door Hannah Arendt.

29-09: zit ik alvast in het boek te lezen, kom ik een verduidelijking tegen van de banaliteit van het kwaad.
"Kwaad is niet radicaal, wel extreem en bezit geen diepte of demonische dimensies. Het kan alles overwoekeren en ruïneren, juist omdat het zich als een schimmel over de oppervlakte verspreid. Het 'tart' het denken, omdat denken een zekere diepte wil bereiken, tot de wortels wil gaan, en het op het moment waarop het op het kwaad stuit daar niets mee aankan, omdat er niets is. Dat is de banaliteit van het kwaad".


woensdag 23 september 2015

Jom Kipoer


Het is vandaag Jom Kipoer. Grote Verzoendag.
Het grootste feest van het Joodse jaar.
Gisteravond bij zonsondergang begonnen tot vanavond zonsondergang. Zo lopen de Joodse dagen.
Op de avond vooraf gegaan aan de dag wordt het Kol Nidrei uitgesproken. Het is een juridische verklaring* waarin men verzoekt om nietigverklaring van alle geloften, eden en verplichtingen, die men gedurende het afgelopen jaar op zich genomen heeft. Het gaat in deze nadrukkelijk om geloften naar God gedaan en naar zichzelf, niet naar anderen.
Daar is prachtige muziek op gecomponeerd door Max Bruch. We hebben het ook gespeeld met ons orkest.
Woorden zijn overbodig.

Op de dag zelf die in Lev 16 uitgebreid beschreven staat:

maar…
op de tiende van deze zevende maand,-
Jom-hakipoeriem,-
‘dag van de verzoeningen’ is dat:
een oproep tot heiliging zal er bij u wezen
en doen bukken zult ge uw zielen;
een vuuroffer zult ge doen naderen
tot de Ene.
Welk werk ook, ge zult het níet doen
op deze huidige dag;
want de dag van de verzoeningen is hij,
om verzoening te vragen over u
voor het aanschijn van de Ene, God-over-u.
Want elke ziel die zich niet buigt
op deze huidige dag,-
afgesneden zal die worden
van haar medemensen.
En elke ziel
die welk werk ook doet
op deze huidige dag:
teloor doen gaan zal ik die ziel
uit de kring van haar gemeenschap.

(Lev 23:27-30, Naardense vertaling)

Op die dag wordt het Avinu Malkeinu (onze Vader, onze Koning) gereciteerd en gezongen.

Ik weet het: door Jezus Christus is definitief verzoening gedaan. Wij worden opgeroepen om dágelijks onze misstappen, nalatigheden en fouten te belijden, het goed te maken met degenen waarmee we in onmin leven enz.
Toch heeft het wel iets; zo’n gezamenlijke jaarlijkse dag van boetedoening.
Onze ‘Goede Vrijdag’ zou er het meest voor in aanmerking komen.
De letters G.V. hebben we in het Nederlands alvast gemeenschappelijk.



* Lou Evers in ‘Jodendom voor beginners’ pag 76










dinsdag 22 september 2015

Het negende schrift van Maya


Geschreven door Isabel Allende (1942) in 2011. De Spaanse titel luidt: "El Cuaderno (notebook of dagboek) de Maya", wat ik beter vind.
Ik heb me voortdurend zitten afvragen waarom het nu het negende schrift is. Ja, omdat ze er al acht volgeschreven heeft.....maar hallo, ik verwacht dan een diepere betekenis want een titel geef je niet zomaar.
Niet dus. Het is weer: what you read is what you get.

Best een aardig verhaal over een tiener die aan lager wal raakt na het overlijden van haar opa, de negroïde ‘Popo’ waar ze een een heel sterke band mee had. Hier en daar is het wat overdreven naar mijn gevoel en heb ik zo mijn vraagtekens bij de ontstellende naïviteit van de best wel slimme Maya. Tegelijkertijd geloof ik best dat zulke dingen gebeuren. Helaas.
Maya is het gevolg van een ‘ongelukje’ en haar Deense moeder levert haar wanneer ze een paar maanden oud is, af bij haar grootouders: Nini en Popo. Pa is piloot en kan ook niet voor haar zorgen.
Daar in Berkeley heeft ze een heel gelukkige jeugd tot het sterven van Popo.
Nini, van Chileense afkomst, is bezig met haar eigen verdriet en Maya ontspoort en belandt in het criminele circuit.
Op een gegeven moment moet ze vluchten voor haar leven en Nini stuurt haar naar een oude vriend die op een eiland van de Chiloé archipel woont in het zuidelijkste puntje van Chili. Een tamelijk ongerepte uithoek waar de tijd een beetje heeft stilgestaan. Het is dat het er zo koud is anders klinkt het best aantrekkelijk.
Daar komt ze tot zichzelf. Door het eenvoudige leven van de mensen daar en door het schrijven want dat is heel therapeutisch. Ze kickt meteen echt af. Zo komt het ook met Maya die haar verhaal via flash backs verteld, weer helemaal in orde.

Het boek bevat een snuifje magisch realisme wanneer Maya de aanwezigheid van Popo op cruciale momenten meent te ervaren.
Christelijke schrijvers zouden dat Goddelijk ingrijpen noemen.
Dat die politieagent niet kosher is rook ik al direct.
Nee, Allende moet geen thrillers gaan schrijven. Verder een prima -tussendoor-vakantie-boek.




vrijdag 18 september 2015

Madrid: Prado en Reina Sofia


Bij ons bezoek aan Madrid had ik het Prado en het Reina Sofia op mijn programma staan.
In het Prado heb ik mij beperkt tot een paar grote Spaanse schilders al zijn we natuurlijk wel even langs ‘de tuin der lusten’ van Jeroen Bosch gewandeld.
Ook zag ik in het voorbij gaan de wat kleuriger tweelingzus van Mona Lisa en zag ik veel mollig vrouwenvlees van Rubens hangen waardoor ik me helemaal op mijn gemak voelde.

Dat bevalt mij wel: me beperken tot.
Ik heb gemerkt dat ik een beperkte absorptiemogelijkheid per dag heb. Meer bekijken dan ik áán kan heeft geen enkele zin.
Mijn focus lag op Diego Velásquez (1599-1660), El Greco (1541 -1614) en Francisco Goya (1746 -1828) in het Prado en Pablo Picasso (1881- 1973) en Salvador Dalí (1904 – 1989) in het Reina Sofia dat de modernere kunstenaars herbergt.

Picasso in Barcelona is voor een volgende keer.
En met Joan Miró en Wassily Kandinsky die ook rijk vertegenwoordigd zijn in het Reina Sofia heb ik niet zoveel. Ik begrijp ze (nog?) niet. Van Miro's werk zag ik leuke, houten kinderpuzzeltjes liggen. Dát begrijp ik.
Het prettige van musea is dat ze plattegronden hebben met kleurtjes. Zo kun je zien welke kunstenaars zich wáár bevinden. Dat scheelde veel loopwerk voor mijn toch al vermoeide voeten.

Als eerste stuiterde we op Velásquez. Het was dringen voor ‘Las Meninas’, het schilderij van de dochter van Fillips 4e .
Het is ook een bijzonder schilderij. Een spel met de kijker. Wie kijkt waar naar. Voor die tijd vernieuwend met de – veronderstelde –spiegeleffecten. En, zo las ik ergens, een beetje gespiekt bij Jan van Eyck met zijn ‘Arnolfini portret’ wat we bij de cursus kunstgeschiedenis hebben behandeld. O nee, dat heet dan ‘inspiratie opgedaan bij…’
Wat mij echter meer aansprak was Christus aan het kruis. Alleen maar de gekruisigde op een zwart fond. Het hoofd voorover, de haren vallend voor de ogen.
De intense eenzaamheid die hieruit straalde sprak mij het meest aan. Omdat ik toen nog niet wist dat je niet mocht fotograferen is dit mijn enige eigen foto want ik ben een gehoorzaam mens.
Vlak daarbij het welbekende Agnus Dei van Zurbarán.









El Greco verraste mij ook. Wanneer je zoveel schilderijen van één meester bij elkaar ziet ga je de eigen stijl veel beter herkennen. Deze stijl is voor mij aansprekender dan de stijl van Velásquez en Goya. De langgerekte lichamen en gezichten vond ik prachtig net als het kleurgebruik.
Zijn Christus aan het kruis sprak mij dan weer minder aan.
Deze schilder was duidelijk zijn tijd ver vooruit.

Van Goya, die van veel later datum is hingen zeer veel werken. Vrolijke landelijke schilderijen, portretten en familieportretten met glanzende kleding van tule en brokaat. (Karel IV)
Een blote en een aangeklede Maya.
Zijn Christus aan het kruis, ook op een zwarte ondergrond sprak mij ook minder aan.
Gek is dat. Dezelfde onderwerpen op een redelijk gelijke manier gebracht en toch slaat de ene in als een bom en de andere totaal niet.

Reina Sofia

De volgende dag het Reina Sofia met als hoogtepunt toch wel de ‘Guernica’ van Picasso.
Loop je nietsvermoedend een zaal in en sta je daar ineens voor.
Groot, grijs en beklemmend.
Dat paard, die moeder met dat dode kind.....Heftig.
Guernica verwijst naar een gelijknamige Baskische dorp wat niet meer is. In 1937 werd dit dorp door Italiaanse en Duitse vliegtuigen weggebombardeerd. Een ‘oefening’ voor de latere bombardementen door de Nazi’s.

Salvador Dalí blijft me ook fascineren. Zelfs meneer Cathy kreeg er plezier toen ik hem voorstelde deze schilderijen als een cryptogram te bekijken. Wat zie je en wat zou de bedoeling kunnen zijn. Veel blijft speculeren maar pret heb je dan wel.
In de tuin een kunstwerk van Alexander Calder, die gaat voor ‘balans en beweging’.
Ik ben waarschijnlijk de enige die het, als gevolg van het zonlicht, gefotografeerd heeft met witte vlaggetjes i.p.v. de rode en gele die het in werkelijkheid heeft.

Conclusie: ik wil vaker naar Madrid. Op zichzelf vind ik de stad gezelliger dan Barcelona en er valt nog zo verschrikkelijk veel meer te zien.




donderdag 17 september 2015

Antoni Gaudi (1852 – 1926)


Een weekje cultuur snuiven in Barcelona en Madrid. Oorspronkelijk had ik Toledo er ook nog bij bedacht maar dat werd een beetje veel. En dat allemaal terwijl ik eigenlijk niets van Spanje moest hebben. Ik associeerde het teveel met de bejaarde ouderen in Benidorm, de hoog geblondeerde ‘Greetjes’ van Torremolinos en de seksende, spuitende en slikkende jongeren in Lloret de Mar.
Alleen Gaudi was interessant vanwege zijn ver doorgevoerde ‘Art Nouveau’ wat in Spanje het ‘Catalaans Modernisme’ wordt genoemd en door het laatste studioalbum van The Alan Parsons Project.
‘La Sagrada Familia for the Lion and the Lamb’
Dat veranderde na een reis door Andalusië in 2011 op zoek naar Moorse invloeden. Sevilla, Granada, Cordoba en meer.
Ik was óm.

Gaudi was een eigenzinnig architect. Zijn stijl is zeer herkenbaar. Het loopt over van de organische elementen. Bij de Sacrada Familia, zijn grootste werk, krijg ik associaties met druipende zandkastelen die we vroeger aan het strand maakten met de kinderen. In 2029 hopen ze klaar te zijn met de bouw waarvan in 1882 de eerste steen is gelegd. Dan is er totaal 147 jaar ( met periodes dat er niets gebeurde) aan gewerkt en dat is voor zo’n kathedraal niet uitzonderlijk lang.

Toen we er ongeveer vijftien jaar geleden waren met de kinderen was de binnenkant nog kaal en stonden er – vanzelfsprekend – alleen pilaren die op bomen leken.
De ‘voorgevel’, de entree nú, met zijn vier torens was klaar en konden we ons erdoor wurmen. Van de ene toren naar de ander.
De achterkant zag er heel anders uit. Veel moderner en ik vroeg mij af waar het moest eindigen. Dat de stijl veranderde kwam door een brand in de crypte in 1936 waarbij de oorspronkelijke tekeningen en modellen werden verwoest.
Nu staan ook aan de 'achterkant' – wat uiteindelijk een zijkant gaat worden – vier torens en is de binnenkant van de basiliek overweldigend. Deze is met spoed enigszins op orde gebracht in verband met een pauselijk bezoek in 2010.
Je waant je op een fantasy -achtige manier klein door de hoogte en meteen ook weer verheven boven het ‘aards gewriemel’. Precies de bedoeling van een ‘Godshuis’, lijkt mij.

Het is de bedoeling dat er achttien torens komen. Die staan voor Jezus, Maria, vier evangelisten en de twaalf apostelen.
Ik vond nog een aardig filmpje op het wereldwijdeweb wat in rap tempo laat zien hoe het zou moeten gaan worden.
Ik hoop dat ik tijd van leven krijg om hem nog eens af te zien.

Verder hebben we Park Güell en de twee huizen: Casa Milà of La Pedrera met zijn wonderlijke ‘dakwerken’ en Casa Batlló bezocht en dat was nog niet eens alles van deze architect.







donderdag 3 september 2015

Kissing Earth


Rumoer in Rotterdam. Het zou een titel van een boek kunnen zijn.
Nu gaat het om ballen.
Voor het pas vernieuwde Centraal Station komt een kunstwerk van de Deense kunstenaar van IJslandse afkomst Olafur Eliasson (1967)
Het gaat om twee wereldbollen tegen elkaar aan. Kissing Earth. Vorige week is een proefopstelling gemaakt met een soort grote strandballen. Tien meter hoog.
Touwen eraan met zandzakken zodat de werelden niet in de kosmos zouden verdwijnen.
Het commentaar was niet van de lucht. Nu is het zo dat Rotterdammers overal commentaar op hebben dus daar moet je je niet teveel van aantrekken…..ze draaien wel bij, verzinnen een ludieke Rotterdamse naam voor het kunstwerk om het eigen te maken en worden er vervolgens trots op.
Ik heb sowieso meer met driedimensionale kunstwerken dan met twee dimensionale. En volgens mij gaat het prachtig worden.
In eerste instantie dacht ik ook dat het beter en passender zou zijn om het beeld van Zadkine daar neer te zetten maar mijn intuïtie zegt dat het daar gaat ‘verdwijnen’ in de grootte van het plein en van het station.
De maten van aansprekend kunstwerk zijn heel belangrijk weet ik nu uit ervaring. Daar moet heel goed over nagedacht worden.

Tien meter hoog is heel groot wanneer je erbij staat, maar zoals een art impression laat zien valt het in het geheel wel mee. Bovendien worden ze gedeeltelijk doorzichtig, gedeeltelijk glanzend en ook nog eens s ’avonds verlicht
In die hoekige wereld van omliggende bebouwing en van het station met zijn zeer hoekige uitloper leveren de werelden een mooi contrast.
Een beetje vergelijkbaar met het nog grotere werk van Anish Kapoor in Chicago.

Ik hoop dat het doorgaat, ik verheug me erop. Sommige kunstenaars moet je hun gang laten gaan, daar zijn het kunstenaars voor. Zij hebben voelsprieten die andere mensen niet hebben. Te hoge kosten? Dat is heel relatief.
Het is nu eenmaal geen lopende band werk. Alles moet speciaal worden gemaakt en dat kost veel tijd en dus veel geld. Dat weet ik inmiddels ook uit ervaring.
Maar wanneer er vele generaties van kunnen genieten van iets moois verdwijnen de kosten naar de achtergrond.
Vaak barst een morele discussie los. Zoveel geld terwijl er mensen zijn die nauwelijks kunnen rondkomen. Ja dat is zo maar die mensen zullen er altijd zijn, ook wanneer al het ‘ballengeld’ voor hen zou worden uitgetrokken. In een korte termijn visie zou dat mooi zijn en tijdelijk ‘werken’ maar veel minder op de langere termijn.
Terwijl wanneer toeristen naar Rotterdam komen dat positief is voor de stadse economie. Daar profiteert - als is het indirect - iedereen weer van.