Exodus

Niet door Mozes geschreven, maar deze keer door Jonathan Sacks, Brits Opperrabbijn, in 2010 (p 252) Ondertitel: boek van de bevrijding en de geboorte van een natie.
(of volk, vergadering, gemeenschap. P 16)
Ik weet niet in welke volgorde hij de vijf boeken van de Thora heeft becommentarieerd; in het Nederlands is dit het eerste boek. Er wordt een volk geboren en Sacks is duidelijk trotser op zijn Joodse wortels dan ik op mijn Nederlandse.
Sacks kende ik al van zijn boeken 'Een gebroken wereld heel maken' en 'Niet in Gods Naam'.

Een wijze man, die goed te volgen is wanneer je het één en ander afweet van de Bijbel en de Joodse religie. Helaas is hij vorige maand overleden. Bij nazoeken op het www ontdekte ik tot mijn geruststelling dat de vijf boeken in het Engels compleet zijn. 

Ooit wilde ik de Bijbel gaan lezen voor mezelf en dan meteen alle vragen opschrijven die bij me opborrelden. Het is er nooit op die manier van gekomen, maar nu, lezend in dit boek kom ik veel tegen waar ik zo mijn vragen bij had. Ik had als Jood geboren moeten worden. Dan kun je putten uit een lange traditie van zoeken naar antwoorden.
Dit boek bestaat uit elf parasja’s; elf schriftlezingen. Elke week één. Exodus werd in de winter gelezen.
Wat wil ik onthouden van dit boek? Dat valt niet mee want er staat zoveel interessants in.
Een bloemlezing:

Niet alleen het chiasme in Ex 6: 2-8, maar de hele Thora is in grote lijnen een chiasme:
A. Genesis,  de voorgeschiedenis van Israël
             B. Exodus, de reis naar de Sinai
                           C. Leviticus, het priesterschap, offers en heiligheid
             B. Numeri de reis vanaf de Sinaï
A. Deuteronomium , de toekomst van Israël.
Zonder de priesterdienst, beschreven in Leviticus, het hoogtepunt van een chiasme, zou er geen Joods geloof of Joodse ethiek zijn.

Maar ook in Exodus zelf is een chiasme te onderscheiden:
A. onrechtvaardige samenleving
            B. Bevrijding d.m.v. de tien plagen
                        C. Splijten van de Rietzee
            B. Vrijheid d.m.v. de tien geboden
A. rechtvaardige samenleving

De beelden van de rivaliteit tussen de broers in het eerste Bijbelboek waar ik me ook altijd over verbaasd heb: Kain en Abel, Izaäk en Ismael, Jakob en Ezau, Jozef en zijn broers en dan Mozes en Aaron.
Kain sloeg uit jaloezie zijn broer Abel dood; tussen Izaäk en Ismael was er ook jaloezie in het spel; maar kwam er, hoewel ze gescheiden werden, een verzoening tot stand want ze stonden samen bij het graf van hun vader Abraham.
Jakob en Ezau hebben ook zo hun verleden met jaloezie maar omhelzen elkaar later weer. Jozef verzoent zich ook weer met zijn jaloerse broers en gaat zelfs voor hen zorgen.
Mozes en Aaron trekken met elkaar op als één man om het volk te leiden. Zo wordt het beschreven in Exodus 6: 25 waar verkeerd is vertaald. Daar staat namelijk ‘Het was deze Aaron en Mozes….’ in het enkelvoud om hun eenheid te benadrukken.
In vers 26 hetzelfde maar dan in omgekeerde volgorde: ‘het was deze Mozes en Aaron’.  (In de Naardense vertaling staat het wel goed.)
Je zou kunnen spreken van een ‘evolutie’.
Juist omdat de oudere Aaron zijn jongere broer eerde en niet jaloers was maakte dat hem tot een geschikte hogepriester.

Het vreemde van de passieve en de actieve rol van het Joodse volk. Bij de Rietzee moesten ze het ‘gevecht’ met de Egyptenaren aan God overlaten (Ex 14: 13,14); vervolgens in de strijd met de Amelekieten moesten ze zélf vechten onder de opgestoken armen van Mozes. (Ex 17:9)
Het eerste paar stenen tafelen met de wet erop geschreven gooide Mozes kapot. Ik vond dat altijd wel gewaagd van hem; iets wat nota bene door Godzelf was beschreven! (Ex 31: 18)
Het tweede paar stenen tafelen moest Mozes zelf uithakken  (Ex 34:1) en toen hij daarmee afdaalde glansde zijn gezicht.
Sacks legt het uit als een opwekking vanuit de mens die meer bevrediging geeft en permanenter van aard is en die de mens definitiever verandert dan een opwekking alléén van Boven. ‘Niet wat God voor ons doet verandert ons maar wat wij voor God doen.’ (p. 27)
Dat vind ik dan weer te gewaagd.
Zelf zou ik het formuleren als: God geeft het voorbeeld en wij mensen doen het met Zijn hulp na.
Jezus doet ons vóór en wij volgen na.

Toen Mozes op de Berg was kreeg hij van God instructies over de bouw van de tabernakel. En later lees je diezelfde instructies nog een keer wanneer Mozes die doorgeeft aan de bouwers.
Er is een verschil: het sabbatsgebod staat bij God aan het einde van de instructies en bij Mozes aan het begin.  Waarom?
Vanuit God was de zevende dag de sabbat maar voor de mens die op de zesde  dag geschapen is was de sabbat de eerste dag.
Ik hou van die logica.
De sabbat, of in ons geval de zondag als tegengif voor de ‘homo economicus’.   De dag dat we niet denken aan geld maar aan waarden en een generale repetitie is voor de ideale samenleving die gaat komen. De ‘Olam Haba’.   

Waarom beslaat de schepping slechts vierendertig verzen en de bouw van de tabernakel wel vijfhonderd? Voor een almachtige en alwetende God is het niet moeilijk om een huis voor de mensheid  te bouwen, maar voor kleine, feilbare mensen is het wel moeilijk om voor God een huis te bouwen.
God vindt het interessanter wat wij scheppen dan wat Hijzelf heeft geschapen. Maar waarom staat dit verhaal in het boek Exodus en niet in Leviticus wat helemaal gewijd is aan de priesterdienst in de tabernakel?
Om een natie, een volk te bouwen  hadden ze een gezamenlijk doel nodig. Wat samen gedaan wordt geeft identiteit en verantwoordelijkheid.  Dat vormt een volk.

Heel lief van Sacks dat hij het boek begint met zes vrouwen. Zonder hen zou er geen groot man als Mozes zijn geweest.
Zijn moeder Jochebed, die haar kind verstopte. De vroedvrouwen Sifra en Pua die burgerlijk ongehoorzaam waren en de opdracht van de Farao naast zich neer legden om de jongetjes van de Israëlieten in de Nijl  te gooien. 
Zus Mirjam die haar broertje in de gaten hield en op het juiste moment haar rol speelde. 
Bitja, de dochter van de Farao (1 Kron 4: 18) die ook tegen haar vaders wensen inging door Mozes te adopteren en Zippora, de latere steun en toeverlaat van Mozes.  

De verschillen tussen priesters en profeten worden uitgebreid behandeld. Te veel om op te noemen. Een paar:
Het ambt van priester werd overgedragen van vader op zoon. De rol van profeet niet.
Priesters droegen speciale kleding, profeten niet.
De taken van een priester stonden vast, nl. onderwijzen en onderscheiden; een profeet had zijn eigen persoonlijkheid en bracht het ‘woord van de Heer’.

Een puntje van kritiek:
Het geniale van het jodendom was dat het inzag dat kennis het hoogste sociale goed is. (p 202)
Soms heb ik idee dat Sacks kennis verwart met wijsheid. Misschien is dat voor hem hetzelfde. Voor mij zijn dat echter twee heel verschillende dingen.
Door het eerste systeem ter wereld van een algemene leerplicht te creëren legden zij de basis voor een nationale identiteit gebaseerd op geletterdheid, studie en geestelijk leven. (p 204)
Gebaseerd op Jesaja 54:13: Al je kinderen worden onderwezen door de Heer, rust en vrede zal hun ten deel vallen.

Al je kinderen, dus ook meisjes……wanneer is dat dan ontspoord? 
De eerste vrouwelijke rabbijn in de geschiedenis was pas in 1935.
En in het rijtje Nobelprijswinnaars dat toch door veel mensen met een joodse achtergrond wordt bevolkt lees ik welgeteld één joodse vrouwennaam: Ada Yonath.
Ik herinner me de film 'Yentl' en korter geleden 'Unorthodox', daaruit kwam niet echt naar voren dat de vrouwen zo gelijkwaardig werden behandeld.

Maar verder een aanrader. En Genesis heb ik ook al klaar liggen. Ik verheug me erop.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                   

Het gewicht van de woorden

Geschreven door Pascal Mercier(1944) in 2019. Ooit las ik van hem ‘Nachttrein naar Lissabon’ en was óm voor deze schrijver. Daarna ‘de pianostemmer’ wat ik wat minder vond.
Mercier, zijn echte naam is Peter Bieri, is een Zwitsers filosoof. Hij schrijft in het Duits want het is uit het Duits vertaald,  maar met dit boek had ik het om de één of andere reden uit het Italiaans verwacht: 'Il peso della parole',  waarschijnlijk omdat heel veel zich in Italië afspeelt en het ook die sfeer heeft.
Ook heb ik nog een filosofisch werk van hem liggen onder zijn echte naam: ‘Het handwerk van de vrijheid’ met als ondertitel ‘Over de ontdekking van de eigen(!) wil’.
Je snapt: daar ben ik ook benieuwd naar. Alleen ben ik daar weer in blijven steken maar dat komt op een dag wel. En op de plank liggen nog ‘Lea’ en ‘Perlman’s zwijgen’. Ooit in een kringloopwinkel gevonden.

Dit boek lijkt op ‘de Nachttrein’ met z’n vele brieven. Een goede manier om gelaagdheid aan te brengen.

Wanneer een boek mij afhoudt van Netflix, dan vind ik een boek geslaagd. Dat was hier het geval.
Dat gebeurde niet met ‘de storm’ van Grisham. Wat een belabberde schrijver is hij eigenlijk vergeleken met Mercier.
Ander type boek ook. Er moet bij Grisham veel gebeuren wil je er een film van kunnen maken, terwijl bij de filosofische Mercier veel nagedacht wordt over allerlei onderwerpen.
‘Op twee vragen , zei hij, moet een verlicht mens altijd antwoord weten: wat denk ik precies? En: waarom denk ik dat?’

En daar hou ik van. Ik ben ook dol op woorden, en ook vooral geschreven; zwarte tekentjes op een witte ondergrond. Met podcasts heb ik niets; ik wil woorden zien en die op mijn eigen tempo kunnen opslurpen, mijn eigen beelden en ideeën kunnen vormen. Met preken in de kerk heb ik al moeite genoeg om niet af te dwalen.

Simon Leyland is een geboren Brit, maar als vertaler en uitgever in Triëst, Italië beland vanwege zijn huwelijk met Livia. Als kind had hij zich voorgenomen om alle talen te leren die rondom de Middellandse zee werden gesproken.  Gewoon omdat hij dat leuk vond zonder zich de vraag te stellen of hij er ‘iets aan had’. Die onvraag naar het nut die trouwens in het boek niet gesteld werd, viel mij op.
In dit land moet alles iets opleveren. Zomaar iets voor de lol doen is eigenlijk not done.
Wat een onzin en wat een armoe.

In ieder geval is het met al die talen bij Simon niet zover gekomen maar een talenknobbel  en een intens gevoel voor woorden heeft hij wel.
Zijn vrouw Livia komt uit een Italiaanse uitgeversfamilie en heeft de uitgeverij van haar vader geërfd; is betrekkelijk jong gestorven en daarna heeft Leyland de uitgeverij overgenomen. Ze hebben twee kinderen. Sophia en Sidney.
Regelmatig bestookt door migraineaanvallen krijgt hij op een dag het bericht dat hij vanwege een hersentumor nog maar kort te leven heeft – woorden van gewicht -  en hij bereidt zich daarop voor door de uitgeverij te verkopen. Dan blijkt alles op een misverstand te berusten en ja…wat ga je dan doen met je herwonnen leven.
Ik moest denken aan 'de Vlek' van Willem Jan Otten. Daar wordt ook zo’n fout gemaakt. Wat doet dat met een mens? Het hakt er op dat moment in als een mokerslag, maar drie maanden nadat hij zijn leven weer ‘teruggekregen’ heeft is tot Simons eigen verbazing zijn perspectief op het leven alweer veranderd en zijn prioriteiten geen prioriteiten meer.

Na de verkoop van de uitgeverij heeft hij een berg geld en erft ook nog eens een huis van een oom in Londen. Daar gaat hij wonen maar houdt door zijn vertaalwerk banden met de uitgeverij in Triëst en ook met vrienden van een uitgeverij in Londen. Er komen nogal wat mensen langs en ik kan me voorstellen dat het voor sommige lezers teveel is.
Door dat geld kan hij veel goed doen en dat is één van de filosofische problemen die Mercier aankaart. Want waar doe je dat voor? Onbaatzuchtigheid? Toch voor je eigen ego?
Wat doet het met de ontvanger? Ben je verplicht om eeuwige dankbaarheid te tonen?
Andere vraagstukken die aan de orde komen zijn bijvoorbeeld ‘de witte en zwarte  kaste’.
Sophia is verpleegkundige en gaat voor arts studeren en kapt daar op een bepaald moment acuut mee. Ze heeft genoeg van dat aparte gezondheidszorgwereldje met zijn eigen onbegrijpelijke taal. Die witte kaste. Hoe herkenbaar!
Zoon Sidney zit in de advocatuur, de zwarte kaste, en krijgt de nodige morele problemen.

Waarom leven zoveel mensen naar hetgeen van ze verwacht wordt?
Wat is tijd? Kun je je tijd verbeuzelen en is dat dan per definitie verloren  tijd?
Waarom hou je altijd rekening met wat jouw – het gewicht van -  woorden bij de ander teweeg kunnen brengen?
Volgens mij zijn er mensen die dat helemaal niet doen, maar oké.
Dat was een reden voor Leyland om aan zijn overleden vrouw brieven te gaan schrijven. Dan kun je eerlijk zijn en breng je niemand van zijn stuk en het helpt hem zijn gedachten te ordenen. Ook herkenbaar. 
Wat is belangrijker in het leven: je als vertaler druk maken over een komma of inspanningen verrichten voor de zwakkeren in de samenleving?
‘Er bestaat geen ranglijst van belangrijkheid van de dingen waarop je leed en komma’s met elkaar kunt vergelijken.’

Omdat Simon uitvalsverschijnselen krijgt bij zijn migraineaanvallen vraag hij zich af hoe de taal van de geest werkt. Want die ging gewoon door in hem ook al kon hij moeilijk uit zijn woorden komen bij zo’n aanval. De taal van zijn geest bleef ongedeerd. Hij kon het alleen niet uiten.
Ach, ik herinner me nog een mevrouw die, na een hersenbloeding, alleen nog maar ‘do-do’ kon zeggen terwijl ik merkte dat haar geest normaal functioneerde.  Aan de intonatie kon je dan horen of ze kwaad was, onzeker of verdrietig. Wat moeilijk is dat.
Maar op een dag zou je ook je gedachten kwijt kunnen raken. En dan?
Wat zijn herinneringen, welke sporen laat je na in je kinderen, los van je genen.
Niet dat Mercier overal een antwoord op formuleert; hij zet je aan het denken. Er zitten weer veel markeringen in mijn boek.

Negatieve punten zijn de langdradigheid. Simon beleeft van alles en gaat dat ook nog eens aan zijn vrouw schrijven. Dat is dubbelop. Aan het einde van het boek gaat hij zelf een boek schrijven als teken van het vinden van nieuwe woorden denk ik, maar daarover wordt naar mijn mening teveel uitgeweid al geeft het wel weer een inkijkje in de knopen en dilemma's die het schrijven van een boek met zich meebrengen.

È bello scrivere perché riunisce le due goie: parlare da solo e parlare a una folla.
vrij vertaald: Het mooie van schrijven is de combinatie van het spreken met jezelf en het spreken tot een groep.
Vertel mij wat. Hij had ook blogger kunnen worden.

En de muziek van Bach is de achtergrond muziek voor het leven!

 

  

De stille nacht

Ilja Leonard Pfeijffer schreef een sonnet voor NRC en het doet de ronde op Facebook.
Omdat ik het ook een prachtig sonnet vind ben ik ben maar zo vrij om het te plaatsen.

 ‘De stille nacht wordt heiliger dan ooit’.

De stille nacht wordt nogal stil dit jaar.
Met dank aan zwarte vrijdag, ondoordacht
gedrag en de verplichte koopjesjacht
komt nu het groepsgourmetten in gevaar.

Wat zijn we zonder meubelboulevard,
familieruzie, kookstress, maagtabletten,
verplichtingen en nog meer kerstbanketten?
Het wordt een nutteloze kerst dit jaar.

De stille nacht wordt heiliger dan ooit.
We worden terug geflitst naar het jaar nul.
De eerste keer was ook een sober feest.

In het gevang van ons comfort gekooid
zijn wij van wereld met zijn flauwekul
bevrijd terwijl de stilte ons geneest.

Bevrijd van de wereld met zijn flauwe kul, met zijn eindeloze commercials over eten.......terug naar de basis van wat echt belangrijk is. Het wordt een heerlijke kerst dit jaar.  (als ik tenminste ook de journaals negeer.) 

The Crown

Een Netflixserie waar het één en ander over te doen is. Van dit vierde seizoen was de koninklijke familie  ‘not amused’ na het uitkomen van deze eigen productie van Netflix.
Ik kan me daar iets bij voorstellen. Uit de serie komt een familie naar voren waar ik niet jaloers op ben. Hoe ze anderen behandelen getuigt nou niet altijd van ‘noblesse’. En Charles wordt neergezet als een egoïstische en afgunstige kroonprins die zelf graag in de spotlight staat maar te introvert en gesloten is om daar soepel mee om te gaan.
Ongetwijfeld is er van alles bij bedacht en overdreven om het wat aantrekkelijker te maken. In werkelijkheid zal het allemaal niet zo'n vaart hebben gelopen. De historische feiten kloppen echter redelijk.

 
Het meest schokkende voor mij was dat er twee nichten van de koningin uit de dynastie van ‘Bowes- Lyon’  opgesloten hebben gezeten in een inrichting vanwege een geestelijk beperking. Niemand van de familie heeft ooit naar hen omgekeken. In 1986 en in 2014 zijn ze overleden.
Gelukkig gaat niet alles over Diana en Charles, want daar weten we wel genoeg van al kun je daar ook niet omheen.  De moord op lord Mountbatten, de Falklandoorlog, de politieke acts van Thatcher,  de inbraak in Buckingham Palace  en de strapatsen van prinses Margaret komen allemaal aan de orde.
Alles en iedereen acteerde (acteert?) in ondergeschiktheid ten behoeve van 'The Crown'.
Kun je dat niet? Dan is het exit.

Een glansrol wat mij betreft is die van Gillian Anderson als Margaret Thatcher. In werkelijkheid had ze een wat ronder gezicht – volgens mijn herinneringen – maar de stem en houding herken je uit duizenden.
Een zorgvuldig aangeklede serie waarvan je rustig voor het slapen gaan een aflevering kunt bekijken. De adrenaline giert niet echt door je lijf bij deze serie.

Het vervelende met langer lopende series is de bezetting van de cast. Tussen het tweede en derde seizoen verschijnen er veel nieuwe gezichten en dat is behoorlijk wennen.

Er staan nog twee seizoenen op stapel met weer een nieuwe cast. In de serie gaat de tijd namelijk wat sneller dan normaal. De aftakeling kan dat niet bijhouden. 

In Memoriam RD

In 2020 zijn er meer mannen dan vrouwen overleden. Volgens het ‘In Memoriam’ van het RD van zaterdag 19 dec zijn er 46 bekende mannen en maar twee bekende vrouwen overleden. Ruth Bader Ginsburg en Meyno Mijnders van Woerden.
Het lijkt erop dat we hier op aarde meer aan vrouwen dan aan mannen hebben.

  

Haiku's

In het dagblad  Trouw stond vorige week een oproep tot het maken en insturen van Haiku's.

Haiku’s die  terugkeken op 2020.
Ook ik heb de moed bij elkaar geraapt en enige hersenspinsels ingestuurd.
Helaas zijn ze niet door de ballotagecommissie gekomen.
Wanneer ik de goedgekeurde Haiku’s lees zijn die van mij waarschijnlijk toch te oppervlakkig al lopen mijn zinnen beter dan vele anderen.

Als marsmannetjes
met ware doodsverachting
stonden zij aan zij.

 

Is een virus klein
als het met veel machtsvertoon
de wereld inneemt?

 

Ik ga nog wat meer oefenen.

Kokoro

Geschreven door Natsume Soseki (1867 – 1916) in 1914. Ondertitel is: ‘de wegen van het hart’.
In 2014 vertaald uit het Japans.
Kokoro betekent hart of zielenleven, het innerlijke van de mens.
Omdat Haruki Murakami dit één van de beste boeken vindt van de Japanse literatuur was dat voor mij aanleiding om het ook eens te lezen.
Ik las het in een digitale editie. 

Het is een psychologische roman in raamvertelling: een verhaal in een verhaal. Namen worden in dit boek niet genoemd. De enige die een naam krijgt is Sensei, wat meester of leraar betekent. Naast de hoofpersoon, de ‘ik’ in het verhaal is er nog een vriend en studiegenoot die alleen met ‘K’ wordt aangeduid.

Het boek bestaat uit drie hoofdstukken.
1. Sensei en ik; 2. Mijn ouders en ik en 3. Sensei en zijn testament.

In het eerste deel ontmoet de hoofdpersoon zijn ‘Sensei’. Op een intuïtieve manier wordt hij door deze oudere man aangetrokken. 

‘Iemand die in staat was lief te hebben, die niet kon zonder liefhebben, maar die niettemin onmachtig was wie toenadering zocht met open armen te ontvangen en aan zijn boezem te drukken…Dat was Sensei.’

Rond deze ontmoeting hangt een homo-erotische sfeer. Maar dat was voor die tijd normaal, zo las ik in het nawoord. Vrouwen telden niet mee. De hoofdpersoon heeft moeite om tot Sensei door te dringen. Daaraan ligt het een en ander ten grondslag wat langzamerhand steeds duidelijker wordt.
In het laatste deel, wanneer Sensei een brief, een testament schrijft aan de hoofdpersoon wordt alles duidelijk.
Doordat het een testament is verklap ik niets bijzonders wanneer ik vertel dat Sensei harikiri pleegt. Dat is in Japan ook normaler dan hier. Uit eenzaamheid, schaamte of schuldgevoel beneemt men zich het leven.
Sensei die in zijn jonge jaren opgelicht werd verliest zijn geloof in de mensheid. In eerste instantie verheft hij zich erboven, maar gaat langzamerhand ontdekken dat in zijn eigen hart ook  hele nare trekjes te vinden zijn.  En ja, een vrouw is weer eens de aanleiding.
Dat maakt dat dit boek culturen overstijgt. Wie vindt die trekjes niet in zichzelf?
Waar Murakami's Kafka op het strand’ en Conrad's 'hart der duisternis' de krochten van het menselijke hart in geweldadigere beelden omzet beschrijft Soseki ze toch weer ‘zachter’; herkenbaarder. Voor mij in ieder geval.

Na Conrad en Murakami bleef ik met toch weer met verbazing achter met het idee dat mannen zo intens agressief kunnen zijn in het diepst van hun ziel. Ze hebben een veel grotere agressieve drive.  Ligt natuurlijk aan de hoeveelheid testosteron. Dan is voetbal toch beter dan het slagveld al lijken die twee wel op elkaar. De meest mannen gebruiken die drive gelukkig goed.
Boeiend is wel om te bedenken dat de Bijbel ook door mannen is geschreven. En de theologie vorm gekregen heeft.
De diepste waarheden kun je alleen in mythen vertellen. Dat geldt misschien ook wel voor Murakami en Conrad.
Wel dapper.   

Wat wel grappig is: in het boek worden de afmetingen van de kamers in de hoeveelheid matten weergegeven. Dat gebeurt nog steeds. Omdat mijnheer Cathy jarenlang voor een Japanse multinational heeft gewerkt verbeeld ik me dat ik het één en ander afweet van deze cultuur die ik zeer hoogacht.