Ondertitel: een kleine theorie van secularisatie.
Een essay, geschreven door Herman Paul in 2020. Ik las een e-book.
Herman Paul is hoogleraar in de geschiedenis van de Geesteswetenschappen.
En Geesteswetenschappen zijn wetenschappen, die zich bezighouden met de "geestesproducten" van de mens. Dan heb je het over talen, geschiedenis, filosofie, muziekwetenschap, cultuurwetenschappen, kunstgeschiedenis en theologie. Een breed gebied. In deze tijd van globalisering hebben we dat nodig om met elkaar in gesprek te kunnen blijven.
Eerder (2017) schreef hij ‘de slag om het hart’ en ik was vast besloten om dat te lezen na een lezing van hem te hebben bijgewoond. Het is er echter nog niet van gekomen.
Maar ik denk dat zijn ideeën ook wel in dit boek te vinden zijn.
Hoe kunnen we secularisatie een halt toeroepen. Secularisatie in de zin van ontkerkelijking.
Ten eerste is volgens hem de secularisatie geen trend maar een optie. Wij wíllen secularisatie. Dat gebeurt niet zomaar maar is het werk van mensen.
Het begon in de jaren zestig van de vorige eeuw. Er zijn vele redenen te bedenken en dat is dan ook ruimschoots gedaan.
Bijvoorbeeld:
De mensen kwamen niet meer in de kerk niet omdat ze niet meer zouden geloven maar ‘omdat nieuwe patronen van werk en vrije tijd voor de kerkgang weinig ruimte lieten. De kerk legde het niet af tegen concurrerende ideologieën, maar tegen zondagse motortrips en nieuwe meubels’.
Het zich distantiëren van de vooroorlogse genderrollen waarin de kerken niet meegingen en die een gevoel van bevrijding opleverden. Ook gold die bevrijding de religieuze kleinburgerlijkheid. Daar herken ik vanuit mijn eigen leven ook zo het één en ander van.
De vanzelfsprekendheid van religie verdween, maar dat wil niet zeggen dat ook het geloven verdween. Secularisatie is dan ook geen zaak van overtuigingen maar van cultureel geconstrueerde ‘zelven’.
De shoppingmalls hebben het kerkbezoek overgenomen. Het consumentisme nam grotere vormen aan. Het lijkt erop dat een nieuwe religie is geboren.
‘De voornaamste overeenkomst tussen christendom en consumentisme is dat ze mensenlevens vormen door verlangens te triggeren.’
Mensen ontlenen hun identiteit meer en meer aan hun baan, hobby’s en vakanties. Dat had ik ook al eerder ontdekt.
Bij een voorstelrondje bij het HOVO vertelden de mensen hun naam en hun beroep, ook al waren ze al lang pensionado. Ik moet dan wel inwendig grinniken. Maar het zegt inderdaad iets over de mens.
Maar is dat dan ook een reden om de kerk te verlaten? Ook al heb je haar niet meer nodig om je identiteit te ontwikkelen? Mij lijkt het niet. Geloven en kerkgang is van een andere orde.
Het shoppende zelf is de voornaamste concurrent van een christelijk zelf.
Dat uit zich ook weer in het consumptiegedrag van gelovigen die shoppen van kerk naar kerk.
Het shoppende zelf en het christelijke zelf gaan door elkaar lopen. Maar er zijn nog veel meer ‘zelven’. In de ene situatie laten ze een ander zelf zien dan in een andere situatie. In de kerk een andere dan op het sportveld. Maar dat is iets van alle eeuwen denk ik dan. Mens-eigen.
Secularisatie is een zaak van machtsverschuivingen in de samenleving van het ‘ik’. Dit kan kerkverlating tot gevolg hebben maar hoeft nog steeds niet.
Secularisatie
1. op macroniveau maar ook op microniveau, zoals in de levens van gewone mensen.
2. Geen bewuste distantiëring van een oude religie maar toe-eigening van een nieuwe waardoor de oude verwatert.
3. Nieuwe religies als consumentisme, mogelijk gemaakt door welvaart en vrije tijd. Daardoor ontstaan nieuwe ‘zelven’.
4. Deze appelleren aan nieuwe levensstijlen en dus aan verlangens. Ze reiken een nieuwe taal aan waarin men zichzelf kan tonen aan anderen. De ontwikkeling van een eigen identiteit door middel van consumptiegedrag.
Dit is zoals wij het ervaren.
Maar wat betekent secularisatie nu precies? Is dat de ‘verwereldlijking’ als een domein naast de kerk?
Volgens Paul en anderen, o.a. Augustinus waar Paul veel op teruggrijpt, is het de periode tussen de eerste en tweede komst van Christus.
Een adventsperiode. Nu wordt ook de titel van het boek duidelijker.
'Als ‘shoppen’ en ‘advent’ corresponderen met deze seculariserende ( ‘opgaan in het saeculum’) respectievelijk deseculariserende krachten ( ‘verlangen naar Gods toekomst’) dan ligt heel de dynamiek van secularisatie in deze titelwoorden besloten’.
Deze periode, in de Bijbel ook wel alpha...ν is de wereldtijd. Het saeculum. Een soort interim-periode.
‘Wie zijn identiteit ontleent aan de spulletjes waarmee hij zich omringt en de ervaringen die hij opdoet, (of het werk dat hij/zij (heeft)verricht. Mijn toevoeging) heeft geen boodschap aan een verlossing die nog uitstaat. ‘
Om over na te denken.
Onwillekeurig vraag ik mij af waaraan mensen vroeger dan hun identiteit ontleenden. Of was dat helemaal niet belangrijk? (Zoiets als ‘de wil’ bij de Grieken? )
Men was wel meer gericht op het hiernamaals dan op het hiernumaals maar toch.
Gezien de vele naslagwerken die Paul heeft door gevorst zal er wel meer over te vinden zijn.
En welke betekenis je er ook aangeeft: secularisatie is niet tegen te gaan. Het is als het ziften van de tarwe.
Vanmorgen las ik in de krant dat er een boek uitgekomen is van René van Loon: ‘Lente in de kerk’.
René ziet sinds twintig jaar juist weer groei in de (stads)kerken. Na de ontkerkelijking is er een onbevangenheid ten opzichte van kerken en geloven ontstaan die weer ‘productief’ is. Of vromer gezegd: vruchtbaar.
We wachten het af.
Maar ik denk dat zijn ideeën ook wel in dit boek te vinden zijn.
Hoe kunnen we secularisatie een halt toeroepen. Secularisatie in de zin van ontkerkelijking.
Ten eerste is volgens hem de secularisatie geen trend maar een optie. Wij wíllen secularisatie. Dat gebeurt niet zomaar maar is het werk van mensen.
Het begon in de jaren zestig van de vorige eeuw. Er zijn vele redenen te bedenken en dat is dan ook ruimschoots gedaan.
Bijvoorbeeld:
De mensen kwamen niet meer in de kerk niet omdat ze niet meer zouden geloven maar ‘omdat nieuwe patronen van werk en vrije tijd voor de kerkgang weinig ruimte lieten. De kerk legde het niet af tegen concurrerende ideologieën, maar tegen zondagse motortrips en nieuwe meubels’.
Het zich distantiëren van de vooroorlogse genderrollen waarin de kerken niet meegingen en die een gevoel van bevrijding opleverden. Ook gold die bevrijding de religieuze kleinburgerlijkheid. Daar herken ik vanuit mijn eigen leven ook zo het één en ander van.
De vanzelfsprekendheid van religie verdween, maar dat wil niet zeggen dat ook het geloven verdween. Secularisatie is dan ook geen zaak van overtuigingen maar van cultureel geconstrueerde ‘zelven’.
De shoppingmalls hebben het kerkbezoek overgenomen. Het consumentisme nam grotere vormen aan. Het lijkt erop dat een nieuwe religie is geboren.
‘De voornaamste overeenkomst tussen christendom en consumentisme is dat ze mensenlevens vormen door verlangens te triggeren.’
Mensen ontlenen hun identiteit meer en meer aan hun baan, hobby’s en vakanties. Dat had ik ook al eerder ontdekt.
Bij een voorstelrondje bij het HOVO vertelden de mensen hun naam en hun beroep, ook al waren ze al lang pensionado. Ik moet dan wel inwendig grinniken. Maar het zegt inderdaad iets over de mens.
Maar is dat dan ook een reden om de kerk te verlaten? Ook al heb je haar niet meer nodig om je identiteit te ontwikkelen? Mij lijkt het niet. Geloven en kerkgang is van een andere orde.
Het shoppende zelf is de voornaamste concurrent van een christelijk zelf.
Dat uit zich ook weer in het consumptiegedrag van gelovigen die shoppen van kerk naar kerk.
Het shoppende zelf en het christelijke zelf gaan door elkaar lopen. Maar er zijn nog veel meer ‘zelven’. In de ene situatie laten ze een ander zelf zien dan in een andere situatie. In de kerk een andere dan op het sportveld. Maar dat is iets van alle eeuwen denk ik dan. Mens-eigen.
Secularisatie is een zaak van machtsverschuivingen in de samenleving van het ‘ik’. Dit kan kerkverlating tot gevolg hebben maar hoeft nog steeds niet.
Secularisatie
1. op macroniveau maar ook op microniveau, zoals in de levens van gewone mensen.
2. Geen bewuste distantiëring van een oude religie maar toe-eigening van een nieuwe waardoor de oude verwatert.
3. Nieuwe religies als consumentisme, mogelijk gemaakt door welvaart en vrije tijd. Daardoor ontstaan nieuwe ‘zelven’.
4. Deze appelleren aan nieuwe levensstijlen en dus aan verlangens. Ze reiken een nieuwe taal aan waarin men zichzelf kan tonen aan anderen. De ontwikkeling van een eigen identiteit door middel van consumptiegedrag.
Dit is zoals wij het ervaren.
Maar wat betekent secularisatie nu precies? Is dat de ‘verwereldlijking’ als een domein naast de kerk?
Volgens Paul en anderen, o.a. Augustinus waar Paul veel op teruggrijpt, is het de periode tussen de eerste en tweede komst van Christus.
Een adventsperiode. Nu wordt ook de titel van het boek duidelijker.
'Als ‘shoppen’ en ‘advent’ corresponderen met deze seculariserende ( ‘opgaan in het saeculum’) respectievelijk deseculariserende krachten ( ‘verlangen naar Gods toekomst’) dan ligt heel de dynamiek van secularisatie in deze titelwoorden besloten’.
Deze periode, in de Bijbel ook wel alpha...ν is de wereldtijd. Het saeculum. Een soort interim-periode.
‘Wie zijn identiteit ontleent aan de spulletjes waarmee hij zich omringt en de ervaringen die hij opdoet, (of het werk dat hij/zij (heeft)verricht. Mijn toevoeging) heeft geen boodschap aan een verlossing die nog uitstaat. ‘
Om over na te denken.
Onwillekeurig vraag ik mij af waaraan mensen vroeger dan hun identiteit ontleenden. Of was dat helemaal niet belangrijk? (Zoiets als ‘de wil’ bij de Grieken? )
Men was wel meer gericht op het hiernamaals dan op het hiernumaals maar toch.
Gezien de vele naslagwerken die Paul heeft door gevorst zal er wel meer over te vinden zijn.
En welke betekenis je er ook aangeeft: secularisatie is niet tegen te gaan. Het is als het ziften van de tarwe.
Vanmorgen las ik in de krant dat er een boek uitgekomen is van René van Loon: ‘Lente in de kerk’.
René ziet sinds twintig jaar juist weer groei in de (stads)kerken. Na de ontkerkelijking is er een onbevangenheid ten opzichte van kerken en geloven ontstaan die weer ‘productief’ is. Of vromer gezegd: vruchtbaar.
We wachten het af.
