De Zonnekoning

Geschreven door Johan op de Beeck (1957)  in 2018.  Ondertitel: ‘Glorie en Schaduw van Lodewijk XIV’

Een populair geschreven biografie over één van de grootste monarchen ooit. Louis XIV. In Nederland heet hij Lodewijk XIV maar eigenlijk vind ik dat raar; het vernederlandsen van namen, dus dat doe ik niet meer.

Een pil van ruim 700 pagina’s maar ze lezen gemakkelijk weg.
Louis volgde op vierjarige leeftijd zijn overleden vader op maar werd op zijn zestiende officieel gekroond. Anna d’Autriche en Jules Mazarin waren zijn regenten tot die tijd en ook daarna tot Mazarin stierf. Toen haalde Louis de teugels strak aan.

Alle beslissingen moesten via hem worden genomen. Dat heeft voor- en nadelen. Voordelen zijn dat iemand over alles geïnformeerd wordt en er iemand is die het grote overzicht heeft maar slagvaardig kun je dat in bijvoorbeeld een oorlog niet noemen. Er was geen mail of watts-app. Dat heeft veel ellende opgeleverd van verloren veldslagen ook al wist hij letterlijk zijn grenzen te verleggen richting Duitsland, de Spaanse Nederlanden en Spanje.
Op justitieel vlak is het ook niet handig om alles via één man te laten lopen.

Bekend is hij vooral geworden door de bouw van de paleizen in Versailles. Gedragsregels waren daar uiterst strikt behalve op het terrein van de seksuele moraal.
Naast zijn vrouw:  Marie-Thérèse d’Autriche (ook uit het Habsburgse/Spaanse huis) had Louis ook de nodige maîtresses. Madame de Montespan is een bekende en ook Madame de Maintenon waar hij later in het geheim mee is getrouwd en meteen een stuk conservatiever werd.
Van zijn eerste vrouw heeft hij zes kinderen gekregen waarvan er maar één het overleefde, via Madame de Montespan ook nog eens zeven waarvan er vier de volwassen leeftijd bereikte.
Kinderjuf voor die kinderen was Madame de Maintenon (weduwe Scarron) die later het maitressestokje van  de Montespan overnam.
Zij was een strikt Rooms Katholieke dame, ondanks haar protestante opvoeding die Louis aanzette tot weer eens het vervolgen van de protestanten en het herroepen van het Edict van Nantes.

Officieel is dat allemaal niet, maar invloeden van vrouwen zijn niet te meten dus bestaan ze niet. / sarcasm
Maar ik denk dat die invloeden best wel eens heel groot kunnen zijn. Of het nu moeders of echtgenoten zijn.
Velen zijn in die tijd het land weer ontvlucht want de dwang om zich te bekeren naar het Rooms Katholicisme werd steeds groter. Pierre Bayle is zo’n voorbeeld.

Louis was ook een kunstliefhebber. Het zal toch in zijn genen hebben gezeten want zijn oma was Maria de Medici.
Bekende namen uit die tijd zijn wat muziek en theater betreft Jean Baptiste Lully en Molière, de beroemde tuinen in Versailles en andere plaatsen werden aangelegd door Andre le Notre .
Ik ben zelf ooit in Versailles geweest, vijf en veertig jaar geleden ofzo en herinner me de glamour en prachtige tuinen.
En Louis speelde graag zelf de hoofdrol in theaterstukken. Niet alleen in theaterstukken denk ik dan. Zijn hele leven was een hoofdrol.

Grappig is dat de koninklijke garde echt uit musketiers bestond naar het boek van Alexandre Dumas. D’Artagnan heeft echt bestaan als Charles de Batz-Castelmore.
Of Athos, Prthos en Aramis hebben bestaan weet ik niet. Op den Beeck schrijft daar niets over. En kardinaal de Richelieu was toen ook al overleden. Mazarin was zijn opvolger en op dat moment de belangrijke man van het rijk. Na de koning dan.
Jean-Baptiste Colbert is ook een belangrijke naam wat de financiële staatszaken betreft. Hij zal het moeilijk hebben gehad. Altijd tekorten....pffft.

Heel veel van het leven van Louis XIV en van Versailles is bekend vanwege de vele brieven die zijn schoonzus, getrouwd met zijn homofiele broer Philippe: Elisabeth Charlotte (Liselotte) van de Palts (La Palatine) heeft geschreven aan een tante.

Nog een paar dingetjes: l’Etat c’est moi schijnt Louis nooit gezegd te hebben. Zijn laatste woorden waren: ‘Je meurs mais l'Etat reste’.
En 'de man met het ijzeren masker' heeft echt bestaan. Er zijn vele verhalen over, verschillende boeken geschreven en films over gemaakt maar het feitelijke verhaal is nooit boven water gekomen.

Verder had Louis  hoogstwaarschijnlijk twee ‘gekleurde’ dochters via een zwart meisje dat zich in het koninklijke theatergezelschap bevond. 'la Mauresse de Moret'.
De meisjes verdwenen in een klooster en van de staat kregen ze een jaarlijkse toelage. 
Dat komt weer uit de geschriften van Voltaire. Er staan heel veel noten achterin. Of het allemaal feitelijk is blijft de vraag maar gezien het 'love-life' van Louis zou het mij niet verbazen.

Louis moet een zeer sterke grote man zijn geweest. 1.80 m. zonder zijn hoge hakken van 8 cm en zonder pruik.  Wellicht haalde hij de twee meter met alles erop en eraan. Dat moet in die tijd wel imponerend zijn geweest.
Dat hij ijzersterk was moet ook wel gezien de aderlatingen, kaakoperaties en purgeertoestanden die hij heeft ondergaan. Zonder verdoving. En hij leed aan obesitas.
Twee en zeventig jaar heeft hij officieel geregeerd, dat is nog altijd een record.

Geen foto's van Versailles maar Chateau Chambord waar Louis ook vaak verbleef. De buste is van Molière. Enkele toneelstukken van hem hadden daar hun première.

                                   

De val van de Medici

Vakantie in Frankrijk….dan lees ik boeken over de Franse geschiedenis.
Dit is het laatste en vierde boek van Matteo Strukul (1973) over een telg uit de invloedrijke familie de Medici uit Florence. Hij schreef het in 2020.
Deze keer over Maria de Medici die het, net als haar verre achternicht Catharina ook tot koningin van Frankrijk schopte door haar huwelijk met Henri de Bourbon/ Henri IV/ Hendrik van Navarra. Hij is de eerste uit het huis Bourbon die na het huis Valois op de Franse troon belandde.

Tijdens Henri’s eerste huwelijk met ‘la Reine Margot’, dochter van Catharina de Medici vond de 'Bartholomeusnacht' plaats.
Aangezien dit huwelijk kinderloos bleef is het echtpaar gescheiden en is Henri met Maria de Medici getrouwd. Zij kregen zes kinderen.
Dan merk ik weer dat het boek door een man is geschreven want alleen de dauphin, Louis XIII wordt genoemd en nog een keer een paar dochters maar verder heb ik het van de Wikipagina moeten hebben om te ontdekken dat er zes kinderen waren. Kinderen zijn voor vrouwen kennelijk belangrijker dan voor mannen.
Veldslagen worden wel weer uitgebreid beschreven, wat ik dan weer minder interessant vind.

In ieder geval: Maria is Italiaanse en omringt zich met Italianen aan het Franse hof. Dat wordt niet altijd gewaardeerd. Ook zij heeft spionnen – Laforge en het echtpaar Concini -  en manipuleert heel wat af.
Of Laforge een echt bestaand figuur is geweest weet ik niet. Ik kan verder niets vinden.

Na de dood van Henri in 1610 wordt Maria regentes tot haar zoon Louis XIII, die dan nog maar acht jaar is, het stokje overneemt. Dat is al in 1615, wanneer hij trouwt met Anna van Oostenrijk, dochter van Philip III van Spanje. Waarom ze dan in vredesnaam ‘van Oostenrijk’ heet is mij een raadsel. Hoe verwarrend wil je het hebben.
De verhouding tussen Maria en haar oudste zoon was niet goed. Regelmatig waren er ruzies en meningsverschillen waarbij de grote naam van kardinaal de Richelieu opduikt. Hij wordt eerste minister onder Louis XIII en later Louis XIV. Een kundig mens.

In eerste instantie kan Maria de kardinaal zeer waarderen en helpt hem bij zijn carrière maar wanneer ze ontdekt dat hij toch wel veel touwtjes in handen neemt en een wig tussen haar en haar zoon probeert te drijven steunt ze een coup tegen hem die mislukt en wordt ze verbannen naar het kasteel van Blois aan de Loire.  Ze weet te ontsnappen uit het kasteel waar haar verre nicht Catharina in 1589 is overleden en probeert zich weer met staatszaken te bemoeien wat mislukt.  Ze wordt gevangen gezet in de zomerresidentie Compiègne.
Vandaar uit onderneemt ze toch weer reizen.

Wel heeft zij zoals het een Medici betaamt zich ingezet voor de kunst. Zij heeft o.a. opdracht gegeven voor de bouw van het Palais du Luxembourg waar ze liever woonde dan in het Louvre. Het moest in Italiaanse stijl worden (uit)gebouwd.
Ze knoopte vriendschapsbanden aan met de kunstschilder Peter Paul Rubens. Hij heeft een hele serie schilderijen gemaakt over de hoogtepunten van haar leven. Te vinden in het Louvre van nu.
Daar moet ik ook eens naar toe.
Na haar verbanning is zij zelfs nog in Nederland geweest en werd hier met alle egards ontvangen maar daarover staat niets feitelijks in het boek van Strukul.

Waar ze is overleden is ook niet duidelijk, de ene site zegt Livorno, de andere Keulen. Strukul laat dat heel wijs ook in het midden en schrijft er niets over.
Een paar weken geleden zijn wij in het kasteel van Blois geweest.
Uitgebouwd door François I in renaissancestijl.  De schoonvader van Catharina de Medici. Hij bouwde ook het kasteel van Chambord.  De wenteltrap doet denken aan de wenteltrap van Blois.
Zijn embleem was de salamander, nou daar kun je niet omheen in dat kasteel.
Ook zag ik daar een schilderij van Maria de Medici uit de negentiende eeuw. Ze moet een 'grande dame' zijn geweest.

 

Herinneringen

Nu hebben we toch met ons tentje aan de Côte Vermeille gezeten. (en op andere plaatsen) Netjes twee weken na onze tweede vaccinatie en op het moment dat Frankrijk ‘op geel’ ging zijn we vertrokken.
Wie weet voor het laatst; dat dringt zich steeds meer aan mij op. Zo basic kamperen wordt er niet gemakkelijker op met het ouder worden en wat we nu loslaten komt definitief niet meer terug.
Tegelijkertijd probeer ik te bedenken wat ik voor mijn geestesoog en oor wil blijven zien en horen wanneer we in een bejaardentehuis zitten.

Is het het geluid van de tegen elkaar botsende ‘boules’ van een potje petanque? De stemmen die in het vuur van het spel steeds luider klinken wat niet verwonderlijk is na de vijf liter Rosé die onder een boom is opgesteld?
Hoezo, één glas alcohol per dag; alleen in Nederlander zijn er zulke mieperds.

Of is het het geluid van de zee? De in stereo komende en gaande golven van de branding?
Of de kleuren? Zo mooi zeegroen en verderop diep blauw zoals alleen de ‘Méditeranée’  kan zijn?
Of is het de geur van de hoge dennen en eucalyptusbomen boven onze tent en het zachte tapijt van de naalden onder mij op de camping in Sorède die vaak ons eindpunt was in het zuidelijkste puntje van ‘la douce France’? De uitbundige flora?
De zonneschijn door het tentdoek? Tenten kozen we altijd bewust in de kleur beige en niet in grijs omdat de kleur van de zon er dan vriendelijker doorheen scheen.
Het stokbrood of de 'pains au chocolat'

Het kan ook de huidige overbuurman zijn die mij, als het zo uitkomt een genadig knikje toewerpt en die sprekend op Ilja Leonard Pfeijffer lijkt met zijn lange grijze haren. Alleen twintig jaar ouder.
Of die keer dat we een wandeling maakte bij het Lac des Bouillouse in de Pyreneeën en we een kudde wilde paarden tegenkwamen die zich dorstig en masse op het water stortte. De grond dreunde ervan. Spannend en imponerend.

Meer terug in de tijd: dochter Cathy die zo precies de fluitketel kon nabootsen waarop mijnheer Cathy steevast een duikvlucht maakte op het brandertje om hem tot zwijgen te brengen tot grote hilariteit van de rest van de familie. En hij tuinde er zo vaak in.
Of die koude meivakantie toen we vlakbij Parijs stonden met de tent; zo koud dat we ons gingen warmen aan de kaarsjes in de kathedralen.
Diezelfde vakantie dat jongste zoon Cathy nog maar net zindelijk was, s ’nachts plassen moest en mijnheer Cathy bij het optillen finaal onder plaste.
Of het gepuzzel met de metrolijnen en het met klotsende oksels rijden via de periferique interieur?

Of zouden het toch de glooiende lavendelvelden zijn rondom Sault met het oorverdovende orkest van insecten, of de velden met de goudgele zonnebloemen waar ik altijd erg vrolijk van word.
De grotten van Lascaux, de tuinen van Monet, het onderkomen van Cézanne, de route van van Gogh in Arles met zijn bekende bar bij avondlicht, (een reproductie hangt boven de piano) de kastelen langs de Loire, het kanoën op de rivier de Dordogne? De keer dat we in Avignon liepen en ik het vreemde gevoel had daar thuis te horen?

En nu heb ik het nog niet eens gehad over Italië, Spanje en Portugal.
Volgens mij hebben we genoeg te herinneren wanneer het ons gegeven wordt.

Het belangrijkste vergat ik nog: ode aan de onvermoeibare mijnheer Cathy die mij altijd overal heen reed waar ik maar wilde.

Tijd en Ruimte

Tijd

Ik droomde, dat ik langzaam leefde...     
langzamer dan de oudste steen.
Het was verschrikkelijk: om mij heen
schoot alles op, schokte of beefde,
wat stil lijkt. 'k Zag de drang waarmee
de bomen zich uit de aarde wrongen
terwijl ze hees en hortend zongen;
terwijl de jaargetijden vlogen
verkleurende als regenbogen...
Ik zag de tremor van de zee,
zijn zwellen en weer haastig slinken,
zoals een grote keel kan drinken.
En dag en nacht van korte duur
vlammen en doven: flakkrend vuur.
- De wanhoop en welsprekendheid
in de gebaren van de dingen,
die anders star zijn; en hun dringen,
hun ademloze, wrede strijd...
Hoe kón ik dat niet eerder weten,
niet beter zien in vroeger tijd?
Hoe moet ik het weer ooit vergeten? 

M. Vasalis  (1909 - 1998)

Ruimte

Ik droomde dat ik pijlsnel leefde,
twaalf maal sneller dan het licht-
het was fantastisch. Om mij heen
stond alles stil, voorgoed bevroren
in volkomen relativiteit. Het voelde
als onsterfelijkheid; ik zag planeten
in hun baan bevriezen en kometen
vaart verliezen, slakkensporen
uit hun staarten, zag hoe zonlicht
aarde maakte als een straal
van vallend water.
Later toen ik het heelal
in elke richting had doorkruist
op de trilling van een snaar
en wetenschap en wichelaars
tot waanzin had gedreven
met een schier oneindig leven
dat voor hen geen uur besloeg,
wist ik de warme lentedag
waarop ik pas geboren was
nog lang genoeg voor 100.000 jaar

Ingmar Heytze (1970)

Vorige week bladerde ik wat in de gedichtenbundel van Ingmar Heytze ('voor de liefste onbekende') en stuitte ik op een dichtregel die me toch verdacht bekend voor kwam: 'ik droomde dat ik pijlsnel leefde'.
Heel vertrouwd en toch anders.
Zo ontdekte ik de variatie op het gedicht van Vasalis. 
Dat vind ik wel humor hebben. De titel alleen al. 

En met dank aan dochter Cathy staan ze nu netjes naast elkaar.
 

Burgerlijke (on)gehoorzaamheid

Na een gesprek met een pensionado - netjes op anderhalve meter -  werd ik weer eens aan het denken gezet.

We spraken over de vakantie in combinatie met de Corona. Hij had een nieuwe caravan gekocht en was vast van plan om samen met zijn vrouw daar in juli of augustus mee naar het buitenland te gaan.
Omdat ik wist dat zij tot het anti vaxxers departement behoorden vroeg ik hem hoe hij dat ging aanpakken.
Ach, was het antwoord, ergens een kleine grensovergang zoeken, daar werd toch niet gecontroleerd. Handhaven was toch een onmogelijke zaak.
Testen deden ze ook niet want daar gaan je slijmvliezen maar van kapot.

Dit gegeven en met het boek van Sacks over moraal in mijn achterhoofd….

Dit echtpaar heeft geen kinderen. Misschien scheelt dat maar hoe zouden mijn kinderen reageren op zoiets? De regels van de overheid aan je laars lappen? En als zij dat weer voordoen aan hun kinderen? Dan wordt het een anarchistische bende in dit land.
Wat vaccineren betreft kan ik daar begrip voor opbrengen. Je lichaam is onvervreemdbaar van jezelf.
Maar wanneer je die keus maakt en daar verder geen consequenties aan verbindt – want controleren en handhaven lukt toch niet – dan begrijp ik het niet meer.
Dat klopt moreel gezien niet.

Dat principes moeilijk zijn wanneer het in eigen vlees snijdt erken ik zonder meer. Vorig jaar zijn wij in tegenstelling tot vele anderen niet op vakantie geweest. Het advies: ’blijf zoveel mogelijk thuis’ hebben we wellicht te braaf opgevolgd.
Of het er nu van komt weet ik niet. Mijn tweede vaccinatie staat gepland voor eind juni. Hoe we ook geprobeerd hebben om die datum te veranderen in vroeger of later…de assistente was net zo onvermurwbaar als de belastingdienst.
In juli en augustus wil ik niet meer naar het buitenland want dan is het overal veel te druk naar mijn zin. In september is het al vroeg weer donker en vaak te vochtig om lekker te kamperen.
De mogelijkheid bestaat dat we weer thuis blijven. Het zij zo. Er zijn duizenden mensen die thuis blijven.

Keuzes maken, verantwoordelijkheid daarover nemen én de consequenties aanvaarden is kennelijk niet meer zo’n vanzelfsprekende zaak.
Ik schreef er al eerder over naar aanleiding van een boek van Hans Hillen. En Jonathan Sacks heeft ook gelijk in zijn boek. We hebben een gemeenschappelijke morele basis nodig willen we (mentaal) vooruit komen.
Onderlinge menselijke solidariteit en een maatschappelijke verantwoordelijkheid komen je niet aanwaaien. Die moeten worden geleerd. En velen hebben dat niet meer.

Juist omdat ik voorstander ben van zelf nadenken pleit ik voor een ruime mate van gehoorzaamheid aan de overheid. Maar denk dan vooral verder dan je eigen gerief.
 

Al is de Christen vrij naar den geest, daarom is hij nog niet vrij in de burgerlijke orde. (Calvijn)

 

Sapiens

Ondertitel: een kleine geschiedenis van de mensheid.

In 2011 geschreven door Yuval Noah Harari (1976). Ik las een digitale editie.

Net als Jonathan Sacks in zijn boek 'Moraal' zoomt hij uit en probeert de grote lijnen te trekken. Sacks deed het voornamelijk van de laatste vijftig jaar en vanuit zijn eigen leven en religieus inzicht; Harari pakt gewoon de hele mensheid en doet dat met een seculiere bril.
De cognitieve -,  agrarische en wetenschappelijke revolutie worden besproken. Tussendoor de eenwording van de mensheid.

De cognitieve revolutie, ongeveer 70.000 jaar geleden kenmerkte zich door de taal waardoor mensen met elkaar samen gingen werken, kennis konden uitwisselen en elkaar verhalen vertellen.
De geschiedenis ging zich ontwikkelen los van de biologie.
Wat ik boeiend vond is zijn uitleg van allerlei bubbels die we de laatste decennia hebben uitgevonden. Zoals bijvoorbeeld de naamloze vennootschappen.
Het draait in feite om verhalen en om mensen die in die verhalen geloven en de boel daardoor in stand houden.
In deze tijd hebben we het plastic geld en de cryptomunten.  Maar zo moet ik ook denken aan de kunstbubbel.  Imaginaire realiteiten.
Harari brengt daar – vanzelfsprekend – de religie ook onder en dat begrijp ik wel maar dat ligt in mijn ogen toch iets anders. Elk gevolg moet een oorzaak hebben; die Big Bang komt niet uit de lucht vallen.  Mmmm, aardige woordspeling.

Voor de agrarische revolutie waren we jagers en verzamelaars. Dat waren mensen met een enorme kennis over de natuur in zijn breedste vorm. De geografie, meteorologie, flora en fauna.
Nu weten we feitelijk wel meer wanneer je het maar weet te vinden, maar zij waren allrounder.
Grappig is zijn verhaal over de tarweplant die de Sapiens domesticeerde in plaats van andersom. Ooit een wilde plant maar toen ging de Sapiens hem cultiveren. Dat betekende een vaste woonplaats en een uitputtingsslag om het gewas naar onze zin te laten groeien. Dit veranderde de mensenlevens. Natuurlijk kwam er betere voeding maar het jagen werd eraan gegeven en we werden kwetsbaarder omdat het menu beperkter werd. We kregen door dat wanneer we harder werkten er meer te verdelen viel. Dat moest ook want het kindertal werd groter.
De ijzeren wet van de luxe die tot noodzaak wordt en weer andere verplichtingen schept. Enzovoort. Want produceren is niet genoeg, er moet gekocht worden. Hoe zorg je ervoor dat er gekocht wordt? De mens wijsmaken dat iet iets nodig heeft waardoor het leven gemakkelijker wordt. Consumentisme gevoed door een kapitalistische visie.

Wat zich uit al zijn beschouwingen aan mij opdrong was de onomkeerbaarheid. De logica waarom het in de geschiedenis van de mensheid ging zoals het ging en gaat.
Dat we niet nadachten bij het verkopen van slaven, niet nadenken bij het vernaggelen van deze aarde door aan te schaffen wat we niet nodig hebben. En we kunnen niet terug.
We zitten in een rollercoaster die in gang is gezet en op een doel afgaat. Wanneer je niet gelovig bent is dat een zwart gat.
Ik hoorde pas van een jong koppel; veganisten. Ze kopen niets nieuws, alles komt van de tweede hands markt. Voor hen hoeft niets te worden geproduceerd.
Voorwaar een mooi streven wat mij zeer aansprak. Maar wát wanneer we allemaal zo gaan denken en leven. Ja, wat eigenlijk?

Het is niet allemaal kommer en kwel; de afgelopen decennia waren het meest vreedzame tijdperk uit de geschiedenis van de mensheid. Ook al zijn er brandhaarden, de meeste mensen leven in pais en vree.
Oorlog voeren is een kostbare aangelegenheid dus dat doen we liever niet meer. Wereldwijd is er nauwelijks hongersnood meer en de medische voorzieningen zijn beter dan ooit.
Een wereldwijde gouden eeuw, maar blijft dat zo want de mens wordt er niet gelukkiger op.

Er staan zoveel beschouwingen is dat het bijna ondoenbaar is om er een verslag van te maken.
Een punt wat me aansprak: ‘Tegenwoordig is het gewoon om de gekste dingen te verklaren uit klimaatveranderingen, maar de waarheid is dat het klimaat van de aarde zich nooit koest houdt. Het is constant in beweging. Alle gebeurtenissen uit de geschiedenis vonden plaats tegen de achtergrond van een of andere klimaatverandering. Onze planeet heeft met name talloze cycli van opwarming en afkoeling meegemaakt.’

Mijn idee. Al dat gewauwel over klimaatveranderingen. Ik begrijp wel dat we door levenshouding van overmatige luxe schade toebrengen aan het milieu en dat het misschien ietsie-pietsie invloed heeft op het klimaat maar verder ligt dat niet in onze handen.
Milieuvervuiling wel. Maar dat is een ander hoofdstuk en het zou uit ons juiste taalgebruik  moeten blijken waar we het nu precies over hebben.

Een ander punt: ‘Vraag wetenschappers waarom ze het genoom bestuderen af breinen met software proberen te verbinden of iets denkends proberen te creëren in een computer. Negen van de tien keer krijg je hetzelfde standaard antwoord: dat doen we om ziekten te genezen en mensenlevens te redden’

Zo kun je er nooit iets tegen inbrengen. En ‘zo wordt het volk bedonderd’. Onze familie uitspraak. 

Interessant boek. Nu moet ik me maar eens gaan wagen aan Homo Deus.

Moraal

In 2020 geschreven door Jonathan Sacks.  Het is één van zijn laatste boeken, misschien wel de laatste. Hij heeft de uitbraak van de pandemie nog net meegemaakt en schrijft daarover in het nawoord.

Ondertitel: ‘Waarom we haar nodig hebben en hoe we haar kunnen vinden.’
In dit boek zoomt Sacks uit en probeert lijnen te trekken vanuit het verleden naar het nu over de moraal. Of hoe het komt dat we van die domme, zelfzuchtige mensen zijn geworden.
Interessante vraag natuurlijk.

Je hoeft maar om je heen te kijken en vooral te luisteren hoe we als mensen afzakken naar een niveau waar je erg chagrijnig van wordt. Hebben we moraal nodig? Ja, want een maatschappij zonder normen, waardigheid en onderling vertrouwen valt als los zand uit elkaar, en is het ieder voor zich en daar wordt de wereld niet beter van.

Dat het in deze tijd wel te wensen over laat is duidelijk. Hoe is het zo gekomen en wat kunnen we er aan doen? Als er al iets aan te doen valt. Zelf geloof ik daar niet zo in maar Sacks is een onverbeterlijke positivo.

Dat schreef ik voordat ik het boek helemaal had gelezen. We kúnnen er iets aan doen volgens Sacks. Dat heeft de geschiedenis meerdere malen bewezen. Zie verderop.
Heel kort samengevat: niet meer denken in ‘ik’ maar in ‘wij’.  En dat begint bij jezelf.
Een ‘culturele klimaatverandering’.
Hij beschrijft voornamelijk de laatste vijftig jaar maar maakt regelmatig een uitstapje naar andere tijden en invloedrijke filosofen.  Na de tweede wereldoorlog was er de saamhorigheid van de wederopbouw. Mensen sloegen de handen in elkaar. Sinds de jaren zestig zijn we van een wij- samenleving veranderd in een ik- samenleving maar eigenlijk begon het al bij de reformatie.
En dat vond ik wel interessant om te lezen. Maarten Luther stond persoonlijk tegenover de kerk. Hij vroeg zich af hoe hij een genadige God kreeg (mijn aanvullig). Heel egocentrisch. Maar tegelijkertijd denk ik dat het dan al in het Nieuwe Testament is begonnen waar ieder heel individualistisch  wordt aangesproken om zich te bekeren.

Het boek bestaat uit vijf hoofstukken: 1. Het solitaire zelf 2. Consequentie: de markt en de staat 3. Kunnen we nog debatteren met elkaar? 4. Uit menselijk oogpunt en 5. De weg vooruit.

Allerlei zaken komen langs en wanneer dat zo allemaal achter elkaar beschreven wordt,  word je niet blij.
De klimaatverandering, de sociale misstanden, de graaicultuur, het fake-news gebeuren met daaraan gekoppeld de invloed van de social media, de angst voor ‘de ander’ met als gevolg het populisme.  Vereenzaming, ik-gerichtheid en verslavingen.
Alles hangt met elkaar samen en uit dat alles is het vertrouwen in elkaar weggesijpeld waardoor iedereen op zichzelf wordt teruggeworpen of denkt teruggeworpen te worden/zijn.

Sacks schrijft vanzelfsprekend vanuit de joodse traditie maar is nergens de lezer aan het overtuigen dat dat de enige manier is om tot een oplossing te komen.
Hij ziet in religie in het algemeen een oplossing en hij breekt een lans voor het gezin als gemeenschap waarin zich het startpunt bevindt van de ontwikkeling van de moraal.
Waar vertrouwen en wederzijds respect zou moeten worden geleerd.
Religie ziet hij als basis voor moraliteit. Alle grote religies zijn morele gemeenschappen.

Alles wordt geïllustreerd met onderzoeken, geweldige mensen die hij heeft ontmoet en geweldige boeken die hij heeft gelezen.  /ironie
Die man moet echt veel meer tijd hebben gehad dan een doorsnee mens. Waarschijnlijk had hij een vrouw die als een kippetje achter hem aan liep en voor de gewone dingen zorgde zodat hij zich kon wijden aan het ‘hogere’.  Daarmee wil ik absoluut zijn invloed niet onderschatten want ik waardeer zijn bijdragen aan deze wereld enorm maar ik moet soms wel even slikken.
Nee, ik ga niet in de slachtofferrol vervallen waar Sacks ook fel tegen ageert maar het zou fijn zijn geweest als de christenheid de Bijbel op alle vlakken eens wat serieuzer had genomen en alle mensen als gelijkwaardig had gezien, zo door de eeuwen heen.
Dan zou de wereld er anders hebben uitgezien.
I had a Dream, want ik zie verbeteringen bij de huidige generaties die mijn kinderen bevolken. Om ook maar positief te blijven

Het hoofdstuk over debatteren vond ik heel boeiend. Dat universiteiten geen controversiële sprekers meer durven uitnodigen vanwege de consequenties is uitermate verdrietig. Juist op de plaats waar in alle vrijheid aan waarheidsvinding zou moeten worden gedaan staat de academische vrijheid op het spel.
Op de social media spuien mensen vaak in harde bewoordingen hun mening en luisteren niet naar de ander. Iedereen heeft toch zijn/haar eigen waarheid? Iets van elkaar leren is er niet meer bij.
‘Wanneer woorden falen begint het geweld’. (p 246)
En toch heeft de geschiedenis bewezen dat het anders kan: in de vijftiger jaren van de negentiende eeuw in Amerika: de Tweede Grote Opwekking en ook in het Verenigd Koninkrijk gebeurde iets soortgelijks. (p 337 en 338)
Beiden trouwens geïnitieerd door religieuze groeperingen.

Mooiste stimulerende zin (nu lijk ik de recensent van 'Trouw' wel): ‘Het begint bij ons, met ieder van ons als individu. Vanaf het moment dat we uit onze bubbel komen en ons net zo druk gaan maken over het welzijn van anderen als dat van onszelf, beginnen we de wereld te veranderen op de enige manier die binnen ons bereik ligt: één daad tegelijk, één dag tegelijk, één leven tegelijk.’

Een paar kritiekpunten:

De wilsvrijheid; daar denkt hij in mijn ogen te gemakkelijk over.
‘Godsdienst is de bewaarder van de morele orde’ zegt hij ergens en daar is ook best wat op af te dingen. Ik ken moreel zeer hoogstaande mensen die niet religieus zijn. Verderop neemt hij weer gas terug door te zeggen dat geloofsgemeenschappen veerkrachtiger zijn dan seculiere. Dat is wat anders.
En de bevolkingsgroei waar hij voorstander van lijkt te zijn. Terwijl ik denk dat, hoe hard het ook klinkt, deze pandemie een beetje reguleert.

Een boeiend boek!

 

Show the world and all its people
All the wonders love can bring
Give us strength and understanding
Give us all one song to sing
Let the music play
Play it loud and make it clear
It's time to stand up
To a new world that is now so near
From the bottom to the top
To the leaders of the land
We all have one heart
Everyone of us must lend a hand

…..

And freedom, no more lies
We can save this world if we try
One world I know we can make it
Yes, it's only in your heart
Yes, it's only in your dreams
You can climb the highest mountains
You can make the whole world sing
Oh yeah

 

Die Lionel toch; ook zo’n ras optimist.