Moraal

In 2020 geschreven door Jonathan Sacks.  Het is één van zijn laatste boeken, misschien wel de laatste. Hij heeft de uitbraak van de pandemie nog net meegemaakt en schrijft daarover in het nawoord.

Ondertitel: ‘Waarom we haar nodig hebben en hoe we haar kunnen vinden.’
In dit boek zoomt Sacks uit en probeert lijnen te trekken vanuit het verleden naar het nu over de moraal. Of hoe het komt dat we van die domme, zelfzuchtige mensen zijn geworden.
Interessante vraag natuurlijk.

Je hoeft maar om je heen te kijken en vooral te luisteren hoe we als mensen afzakken naar een niveau waar je erg chagrijnig van wordt. Hebben we moraal nodig? Ja, want een maatschappij zonder normen, waardigheid en onderling vertrouwen valt als los zand uit elkaar, en is het ieder voor zich en daar wordt de wereld niet beter van.

Dat het in deze tijd wel te wensen over laat is duidelijk. Hoe is het zo gekomen en wat kunnen we er aan doen? Als er al iets aan te doen valt. Zelf geloof ik daar niet zo in maar Sacks is een onverbeterlijke positivo.

Dat schreef ik voordat ik het boek helemaal had gelezen. We kúnnen er iets aan doen volgens Sacks. Dat heeft de geschiedenis meerdere malen bewezen. Zie verderop.
Heel kort samengevat: niet meer denken in ‘ik’ maar in ‘wij’.  En dat begint bij jezelf.
Een ‘culturele klimaatverandering’.
Hij beschrijft voornamelijk de laatste vijftig jaar maar maakt regelmatig een uitstapje naar andere tijden en invloedrijke filosofen.  Na de tweede wereldoorlog was er de saamhorigheid van de wederopbouw. Mensen sloegen de handen in elkaar. Sinds de jaren zestig zijn we van een wij- samenleving veranderd in een ik- samenleving maar eigenlijk begon het al bij de reformatie.
En dat vond ik wel interessant om te lezen. Maarten Luther stond persoonlijk tegenover de kerk. Hij vroeg zich af hoe hij een genadige God kreeg (mijn aanvullig). Heel egocentrisch. Maar tegelijkertijd denk ik dat het dan al in het Nieuwe Testament is begonnen waar ieder heel individualistisch  wordt aangesproken om zich te bekeren.

Het boek bestaat uit vijf hoofstukken: 1. Het solitaire zelf 2. Consequentie: de markt en de staat 3. Kunnen we nog debatteren met elkaar? 4. Uit menselijk oogpunt en 5. De weg vooruit.

Allerlei zaken komen langs en wanneer dat zo allemaal achter elkaar beschreven wordt,  word je niet blij.
De klimaatverandering, de sociale misstanden, de graaicultuur, het fake-news gebeuren met daaraan gekoppeld de invloed van de social media, de angst voor ‘de ander’ met als gevolg het populisme.  Vereenzaming, ik-gerichtheid en verslavingen.
Alles hangt met elkaar samen en uit dat alles is het vertrouwen in elkaar weggesijpeld waardoor iedereen op zichzelf wordt teruggeworpen of denkt teruggeworpen te worden/zijn.

Sacks schrijft vanzelfsprekend vanuit de joodse traditie maar is nergens de lezer aan het overtuigen dat dat de enige manier is om tot een oplossing te komen.
Hij ziet in religie in het algemeen een oplossing en hij breekt een lans voor het gezin als gemeenschap waarin zich het startpunt bevindt van de ontwikkeling van de moraal.
Waar vertrouwen en wederzijds respect zou moeten worden geleerd.
Religie ziet hij als basis voor moraliteit. Alle grote religies zijn morele gemeenschappen.

Alles wordt geïllustreerd met onderzoeken, geweldige mensen die hij heeft ontmoet en geweldige boeken die hij heeft gelezen.  /ironie
Die man moet echt veel meer tijd hebben gehad dan een doorsnee mens. Waarschijnlijk had hij een vrouw die als een kippetje achter hem aan liep en voor de gewone dingen zorgde zodat hij zich kon wijden aan het ‘hogere’.  Daarmee wil ik absoluut zijn invloed niet onderschatten want ik waardeer zijn bijdragen aan deze wereld enorm maar ik moet soms wel even slikken.
Nee, ik ga niet in de slachtofferrol vervallen waar Sacks ook fel tegen ageert maar het zou fijn zijn geweest als de christenheid de Bijbel op alle vlakken eens wat serieuzer had genomen en alle mensen als gelijkwaardig had gezien, zo door de eeuwen heen.
Dan zou de wereld er anders hebben uitgezien.
I had a Dream, want ik zie verbeteringen bij de huidige generaties die mijn kinderen bevolken. Om ook maar positief te blijven

Het hoofdstuk over debatteren vond ik heel boeiend. Dat universiteiten geen controversiële sprekers meer durven uitnodigen vanwege de consequenties is uitermate verdrietig. Juist op de plaats waar in alle vrijheid aan waarheidsvinding zou moeten worden gedaan staat de academische vrijheid op het spel.
Op de social media spuien mensen vaak in harde bewoordingen hun mening en luisteren niet naar de ander. Iedereen heeft toch zijn/haar eigen waarheid? Iets van elkaar leren is er niet meer bij.
‘Wanneer woorden falen begint het geweld’. (p 246)
En toch heeft de geschiedenis bewezen dat het anders kan: in de vijftiger jaren van de negentiende eeuw in Amerika: de Tweede Grote Opwekking en ook in het Verenigd Koninkrijk gebeurde iets soortgelijks. (p 337 en 338)
Beiden trouwens geïnitieerd door religieuze groeperingen.

Mooiste stimulerende zin (nu lijk ik de recensent van 'Trouw' wel): ‘Het begint bij ons, met ieder van ons als individu. Vanaf het moment dat we uit onze bubbel komen en ons net zo druk gaan maken over het welzijn van anderen als dat van onszelf, beginnen we de wereld te veranderen op de enige manier die binnen ons bereik ligt: één daad tegelijk, één dag tegelijk, één leven tegelijk.’

Een paar kritiekpunten:

De wilsvrijheid; daar denkt hij in mijn ogen te gemakkelijk over.
‘Godsdienst is de bewaarder van de morele orde’ zegt hij ergens en daar is ook best wat op af te dingen. Ik ken moreel zeer hoogstaande mensen die niet religieus zijn. Verderop neemt hij weer gas terug door te zeggen dat geloofsgemeenschappen veerkrachtiger zijn dan seculiere. Dat is wat anders.
En de bevolkingsgroei waar hij voorstander van lijkt te zijn. Terwijl ik denk dat, hoe hard het ook klinkt, deze pandemie een beetje reguleert.

Een boeiend boek!

 

Show the world and all its people
All the wonders love can bring
Give us strength and understanding
Give us all one song to sing
Let the music play
Play it loud and make it clear
It's time to stand up
To a new world that is now so near
From the bottom to the top
To the leaders of the land
We all have one heart
Everyone of us must lend a hand

…..

And freedom, no more lies
We can save this world if we try
One world I know we can make it
Yes, it's only in your heart
Yes, it's only in your dreams
You can climb the highest mountains
You can make the whole world sing
Oh yeah

 

Die Lionel toch; ook zo’n ras optimist.

 

  

Burgerlijke (on)gehoorzaamheid

Na een gesprek met een pensionado - netjes op anderhalve meter -  werd ik weer eens aan het denken gezet.

We spraken over de vakantie in combinatie met de Corona. Hij had een nieuwe caravan gekocht en was vast van plan om samen met zijn vrouw daar in juli of augustus mee naar het buitenland te gaan.
Omdat ik wist dat zij tot het anti vaxxers departement behoorden vroeg ik hem hoe hij dat ging aanpakken.
Ach, was het antwoord, ergens een kleine grensovergang zoeken, daar werd toch niet gecontroleerd. Handhaven was toch een onmogelijke zaak.
Testen deden ze ook niet want daar gaan je slijmvliezen maar van kapot.

Dit gegeven en met het boek van Sacks over moraal in mijn achterhoofd….

Dit echtpaar heeft geen kinderen. Misschien scheelt dat maar hoe zouden mijn kinderen reageren op zoiets? De regels van de overheid aan je laars lappen? En als zij dat weer voordoen aan hun kinderen? Dan wordt het een anarchistische bende in dit land.
Wat vaccineren betreft kan ik daar begrip voor opbrengen. Je lichaam is onvervreemdbaar van jezelf.
Maar wanneer je die keus maakt en daar verder geen consequenties aan verbindt – want controleren en handhaven lukt toch niet – dan begrijp ik het niet meer.
Dat klopt moreel gezien niet.

Dat principes moeilijk zijn wanneer het in eigen vlees snijdt erken ik zonder meer. Vorig jaar zijn wij in tegenstelling tot vele anderen niet op vakantie geweest. Het advies: ’blijf zoveel mogelijk thuis’ hebben we wellicht te braaf opgevolgd.
Of het er nu van komt weet ik niet. Mijn tweede vaccinatie staat gepland voor eind juni. Hoe we ook geprobeerd hebben om die datum te veranderen in vroeger of later…de assistente was net zo onvermurwbaar als de belastingdienst.
In juli en augustus wil ik niet meer naar het buitenland want dan is het overal veel te druk naar mijn zin. In september is het al vroeg weer donker en vaak te vochtig om lekker te kamperen.
De mogelijkheid bestaat dat we weer thuis blijven. Het zij zo. Er zijn duizenden mensen die thuis blijven.

Keuzes maken, verantwoordelijkheid daarover nemen én de consequenties aanvaarden is kennelijk niet meer zo’n vanzelfsprekende zaak.
Ik schreef er al eerder over naar aanleiding van een boek van Hans Hillen. En Jonathan Sacks heeft ook gelijk in zijn boek. We hebben een gemeenschappelijke morele basis nodig willen we (mentaal) vooruit komen.
Onderlinge menselijke solidariteit en een maatschappelijke verantwoordelijkheid komen je niet aanwaaien. Die moeten worden geleerd. En velen hebben dat niet meer.

Juist omdat ik voorstander ben van zelf nadenken pleit ik voor een ruime mate van gehoorzaamheid aan de overheid. Maar denk dan vooral verder dan je eigen gerief.
 

Al is de Christen vrij naar den geest, daarom is hij nog niet vrij in de burgerlijke orde. (Calvijn)

 

Sapiens

Ondertitel: een kleine geschiedenis van de mensheid.

In 2011 geschreven door Yuval Noah Harari (1976). Ik las een digitale editie.

Net als Jonathan Sacks in zijn boek 'Moraal' zoomt hij uit en probeert de grote lijnen te trekken. Sacks deed het voornamelijk van de laatste vijftig jaar en vanuit zijn eigen leven en religieus inzicht; Harari pakt gewoon de hele mensheid en doet dat met een seculiere bril.
De cognitieve -,  agrarische en wetenschappelijke revolutie worden besproken. Tussendoor de eenwording van de mensheid.

De cognitieve revolutie, ongeveer 70.000 jaar geleden kenmerkte zich door de taal waardoor mensen met elkaar samen gingen werken, kennis konden uitwisselen en elkaar verhalen vertellen.
De geschiedenis ging zich ontwikkelen los van de biologie.
Wat ik boeiend vond is zijn uitleg van allerlei bubbels die we de laatste decennia hebben uitgevonden. Zoals bijvoorbeeld de naamloze vennootschappen.
Het draait in feite om verhalen en om mensen die in die verhalen geloven en de boel daardoor in stand houden.
In deze tijd hebben we het plastic geld en de cryptomunten.  Maar zo moet ik ook denken aan de kunstbubbel.  Imaginaire realiteiten.
Harari brengt daar – vanzelfsprekend – de religie ook onder en dat begrijp ik wel maar dat ligt in mijn ogen toch iets anders. Elk gevolg moet een oorzaak hebben; die Big Bang komt niet uit de lucht vallen.  Mmmm, aardige woordspeling.

Voor de agrarische revolutie waren we jagers en verzamelaars. Dat waren mensen met een enorme kennis over de natuur in zijn breedste vorm. De geografie, meteorologie, flora en fauna.
Nu weten we feitelijk wel meer wanneer je het maar weet te vinden, maar zij waren allrounder.
Grappig is zijn verhaal over de tarweplant die de Sapiens domesticeerde in plaats van andersom. Ooit een wilde plant maar toen ging de Sapiens hem cultiveren. Dat betekende een vaste woonplaats en een uitputtingsslag om het gewas naar onze zin te laten groeien. Dit veranderde de mensenlevens. Natuurlijk kwam er betere voeding maar het jagen werd eraan gegeven en we werden kwetsbaarder omdat het menu beperkter werd. We kregen door dat wanneer we harder werkten er meer te verdelen viel. Dat moest ook want het kindertal werd groter.
De ijzeren wet van de luxe die tot noodzaak wordt en weer andere verplichtingen schept. Enzovoort. Want produceren is niet genoeg, er moet gekocht worden. Hoe zorg je ervoor dat er gekocht wordt? De mens wijsmaken dat iet iets nodig heeft waardoor het leven gemakkelijker wordt. Consumentisme gevoed door een kapitalistische visie.

Wat zich uit al zijn beschouwingen aan mij opdrong was de onomkeerbaarheid. De logica waarom het in de geschiedenis van de mensheid ging zoals het ging en gaat.
Dat we niet nadachten bij het verkopen van slaven, niet nadenken bij het vernaggelen van deze aarde door aan te schaffen wat we niet nodig hebben. En we kunnen niet terug.
We zitten in een rollercoaster die in gang is gezet en op een doel afgaat. Wanneer je niet gelovig bent is dat een zwart gat.
Ik hoorde pas van een jong koppel; veganisten. Ze kopen niets nieuws, alles komt van de tweede hands markt. Voor hen hoeft niets te worden geproduceerd.
Voorwaar een mooi streven wat mij zeer aansprak. Maar wát wanneer we allemaal zo gaan denken en leven. Ja, wat eigenlijk?

Het is niet allemaal kommer en kwel; de afgelopen decennia waren het meest vreedzame tijdperk uit de geschiedenis van de mensheid. Ook al zijn er brandhaarden, de meeste mensen leven in pais en vree.
Oorlog voeren is een kostbare aangelegenheid dus dat doen we liever niet meer. Wereldwijd is er nauwelijks hongersnood meer en de medische voorzieningen zijn beter dan ooit.
Een wereldwijde gouden eeuw, maar blijft dat zo want de mens wordt er niet gelukkiger op.

Er staan zoveel beschouwingen is dat het bijna ondoenbaar is om er een verslag van te maken.
Een punt wat me aansprak: ‘Tegenwoordig is het gewoon om de gekste dingen te verklaren uit klimaatveranderingen, maar de waarheid is dat het klimaat van de aarde zich nooit koest houdt. Het is constant in beweging. Alle gebeurtenissen uit de geschiedenis vonden plaats tegen de achtergrond van een of andere klimaatverandering. Onze planeet heeft met name talloze cycli van opwarming en afkoeling meegemaakt.’

Mijn idee. Al dat gewauwel over klimaatveranderingen. Ik begrijp wel dat we door levenshouding van overmatige luxe schade toebrengen aan het milieu en dat het misschien ietsie-pietsie invloed heeft op het klimaat maar verder ligt dat niet in onze handen.
Milieuvervuiling wel. Maar dat is een ander hoofdstuk en het zou uit ons juiste taalgebruik  moeten blijken waar we het nu precies over hebben.

Een ander punt: ‘Vraag wetenschappers waarom ze het genoom bestuderen af breinen met software proberen te verbinden of iets denkends proberen te creëren in een computer. Negen van de tien keer krijg je hetzelfde standaard antwoord: dat doen we om ziekten te genezen en mensenlevens te redden’

Zo kun je er nooit iets tegen inbrengen. En ‘zo wordt het volk bedonderd’. Onze familie uitspraak. 

Interessant boek. Nu moet ik me maar eens gaan wagen aan Homo Deus.