De Druiven der Gramschap

Geschreven door John Steinbeck (1902 -1968) en uitgegeven in 1939. De actualiteit van het boek viel mij op.
Mensen op drift met hoop in hun ogen voor een betere toekomst. Een oud en altijd actueel thema.
Waartoe vervalt een mens wanneer hij/zij geen hoop meer heeft?

Het verhaal speelt zich af rond 1929 tijdens de grote depressie.
Tom Joad komt op proefverlof uit de gevangenis nadat hij zijn tijd heeft uitgezeten voor een moord. Wanneer hij bij zijn ouderlijk huis in Oklahoma komt is hij net op tijd om met zijn familie naar betere oorden te vertrekken. Het land van zijn voorouders is door banken opgekocht en zij worden er afgezet want door de industrialisatie, waarin de huidige bewoners niet de positie hebben om mee te kunnen komen, kan het land meer opleveren.

‘de man die meer is dan de elementen waaruit hij bestaat, kent het land, dat meer is dan een chemische analyse. Maar de machineman, die een dode tractor rijdt op het land, dat hij niet kent en liefheeft, begrijpt alleen techniek en scheikunde en hij heeft verachting voor het land en voor zichzelf.’

Zo worden huis en haard ter verpaupering achtergelaten; de hele familie en het meubilair op een oude vrachtwagen geladen en de blik gericht op Californië waar fruitplukkers worden gevraagd en het goede leven wenkt. Misschien wel een eigen huisje tussen de bloeiende sinaasappelbomen. Via Route 66, die van oost naar west loopt beleeft de familie van alles.
Hoe te overleven met minimale hulpmiddelen; hoe ga je ermee om wanneer je met de nek wordt aangekeken.
Hoe ga je ermee om wanneer je ontdekt dat je bepaald niet de enige bent met je lumineuze ideeën. Hoe overleef je de hitte, de regen, een bestaan op het absolute minimum en de vele tegenslagen en teleurstellingen. Hoe hou je de moed erin wanneer de lonen steeds lager worden doordat er steeds meer werkzoekers komen; de prijzen kunstmatig hoog worden gehouden door oogsten te vernietigen terwijl kinderen omkomen van de honger.
Dat is allemaal niet uit te leggen.
Dan ‘zwellen de druiven der gramschap, en worden rijp; worden rijp voor de komende oogst.’
Er ontstaan vriendschappen en het ‘ik’ verandert in ‘wij’. Niet meer ‘ik heb mijn land verloren’ maar ‘wij hebben ons land verloren’. Een delende cel.
De grootouders bezwijken onderweg. De kinderen zoeken hun eigen weg.

Het boek eindigt wat abrupt naar mijn smaak maar er staat genoeg in om over na te denken.
De parallel met huidige vluchtelingen is gemakkelijk gemaakt.

Lila

Geschreven door Marilynne Robinson (1943)
Ik las een digitale editie naar de eerste Nederlandse druk uit 2015.
Het is bij nader inzien een derde boek uit een reeks van vier; de Gileadserie, maar dat mag de pret niet drukken. Ik denk dat het ook op zichzelf staand gelezen kan worden.
Robinson schreef dit boek in 2014 en kreeg er de National Book Critics Circle Award voor.
Voor eerdere boeken kreeg zij al eens de Pulitzerprijzen.
Geheel terecht naar mijn idee.

De sfeer van dit boek doet denken aan 'Grapes of Wrath/ Druiven der Gramschap' van Steinbeck.
Trekkend door Amerika overleven. In dit geval door Iowa, Kansas, Missouri en Nebraska.
Lila wordt als klein meisje gekidnapt uit een probleemgezin waar ze werd verwaarloosd, door een vrouw met de naam Doll, van wie ik het idee heb dat ze van Indiaanse afkomst is.
Doll is haar enige liefdevolle houvast bij het opgroeien en de omzwervingen op zoek naar werk, eten en onderdak. Soms sluiten ze zich aan bij een andere zwervende groep, geleid door Doane, die dan de regie overneemt.
Door omstandigheden die heel langzaam duidelijk worden beland Lila zo rond haar achttiende (vermoed ik) op de trappen van de kerk in Gilead, een klein stadje in de staat Iowa.

De predikant van het stadje, weduwnaar, voelt zich tot haar aangetrokken en dat is wederzijds ondanks het verschil in leeftijd.
Doll heeft er voor gezorgd dat Lila een jaar ergens op school heeft gezeten en lezen, schrijven en rekenen geleerd al is het wat onbeholpen.
Lila is een een denker. Ze steelt een Bijbel en daarin oefent ze haar lezen. Het schrijven oefent ze door hele stukken over te schrijven.
Het boek Ezechiël heeft haar speciale belangstelling.

Ik beschrijf het allemaal wat zakelijk maar wat ik zo mooi vind in dit boek is dat het vanuit het perspectief van Lila is geschreven en ook haar vele denkprocessen worden verwoord op haar niveau. Ik heb al zitten lezen in ‘Gilead’ dat vanuit het perspectief van de ontwikkelde predikant is geschreven en dat merk je ook meteen. Knap om zo uit verschillende niveaus te kunnen schrijven waarbij beide niveaus zo waardevol zijn en elkaar kunnen verrijken.

De eerste vraag die Lila aan de dominee (John Ames) stelt is: ‘waarom gebeuren de dingen zoals ze gebeuren?’
En laat daarmee de dominee meteen met een mond vol tanden staan. Later beantwoord ze de vraag zelf op haar manier: ‘In een liedje volgt de ene noot de andere op omdat het dát liedje is en niet een ander. Op een keer probeerden Mellie en zij alle liedjes te tellen die ze kenden. Hoe was het mogelijk dat er zoveel liedjes waren? Omdat elk liedje gewoon zichzelf was.’

Ze heeft geen idee wat verliefdheid is maar ze jat een trui van hem zodat ze zijn geur kan blijven ruiken wanneer ze alleen is.
‘Het was erg fijn om hem zo naast zich te hebben lopen. Even goed als rust en stilte, als iets waar je buiten kon maar dat je desondanks nodig had. Dat je moest leren te missen, waarna je het altijd zou missen.’

Het draait uit op een gecompliceerd huwelijk met wat later een kind.
Lila heeft moeite met het aanpassen aan een geregeld leven. Ze noemt haar echtgenoot nooit bij zijn naam maar altijd als dominee en in gedachten ‘de oude man’.
John is een wijze man en de onrust van Lila maakt het er voor hem ook niet gemakkelijker op. Voortdurend is hij bezig om voor Lila ontsnappingsmogelijkheden open te laten en houd dat ook bespreekbaar omdat hij beseft dat hij alleen op deze manier haar voor zich kan behouden.

Voor Lila is een mes, wat zij van Doll heeft gekregen en waar een geschiedenis aan verbonden is, een belangrijk stuk uit haar verleden dat ze graag wil houden omdat er ‘geen manier bestond om je van je schuld te ontdoen, geen fatsoenlijke manier om er afstand van te nemen. Die hele in elkaar gedraaide kluwen van verbittering, wanhoop en angst moest betreurd worden. Nee, beter nog, daar moest genade over neerdalen.’ 

Mooi boek van wege de vele menselijke vragen en antwoorden die niet echt uitgewerkt worden maar soms heel puntig worden verwoord.