Zoals een vader

Een foto van de aardbevingsramp uit het RD van zaterdag met een ontroerend gedicht van
Jeannet de Jong:

Zo vaak
heeft hij haar hand al vastgehouden,
als ze niet slapen kon
en bang was voor de nacht.

Zo vaak
al naast haar bed gezeten,
gewiegd, gezongen en
gewacht.

Maar deze nacht
kon hij haar niet beschermen:
zijn meisje, toegedekt
onder beton en bloed.

Toch waakt hij stil
in eindeloze uren.
en houdt haar hand nog vast
zoals een vader doet.

Panentheïsme

Een echt juiste definitie die naar mening precies onder woorden brengt wat ik hierbij denk heb ik nog niet gevonden.
Het is letterlijk gezien een woordconstructie: alles in God.
Dus niet God in alles zoals in het pantheïsme.

Panentheisme ziet God groter dan de kosmos, want alles komt uit Hem voort, en is mede transcendent en immanent.
Alles omvattend. En volgens mij ook in wisselwerking met elkaar.
Martien Brinkman zegt in zijn boek (p246):
‘In een panentheistische benadering kan alles met God in verband worden gebracht, maar gaat God nergens in op.’

In ieder geval kwam ik hier weer op door een zinsnede uit het boekje van C.S. Lewis: ‘Brieven aan Malcolm over het gebed’.
Hij schrijft daar over een gedicht van een anonieme poëet:
 
‘Dat dream maakt het te pantheïstisch, en werd er misschien bijgehaald om het rijm.
Maar denkt hij niet terecht dat het gebed in zijn meest volmaakte vorm een alleenspraak is?
Als de Heilige Geest in mensen spreekt, dan is het gebed een spreken van God tot God.’

Zo’n zin blijft dan haken in mijn geest. Ik weet niet of het daarmee eens ben. In eerste instantie was ik ervan overtuigd van wél; er is zeker een wisselwerking tussen de Heilige Geest, die in de gelovigen woont en God.

Maar in tweede instantie: wanneer bidden in zijn volmaaktste vorm een ‘Goddelijk onderonsje’ zou zijn welk functie heeft de mens dan? Is ie dan niet overbodig?
Het Christendom is met recht een relationele godsdienst juist omdát de mens toch wordt opgenomen in die Goddelijke wisselwerking?
Zonder de mens is dit hele tijdelijke en ruimtelijke  circus doelloos. Ja, je kunt nu wel weer allerlei vrome tegenwerpingen verzinnen, - God heeft reden en doel in Zichzelf - maar dat wordt voor nu even te zweverig. 
(Natuurlijk is er ook een wisselwerking tussen God en Zijn Flora en Fauna maar dat weten we niet feitelijk. Vooral om die reden zouden we dan ook voorzichtiger moeten omgaan met de natuur)

Wellicht bedoelde hij dat alles ook zo maar ik zou zo’n zin die en passant wordt gemaakt graag wat meer uitgewerkt hebben gezien.
Helaas is C.S. Lewis niet meer in onze tijdelijke dimensie anders zou ik hem een mailtje sturen.

 

De Schaamte

Geschreven door Annie Ernaux (1940)  in 1997
Van een Nobelprijswinnaar voor de literatuur (2022) moet je iets gelezen hebben.
In dit boekje blikt ze terug op een gebeurtenis in haar twaalfde levensjaar.
In 1952.
Dat heeft zijn sporen achtergelaten en ze valt meteen met de deur in huis.
Ze schrijft nuchter over haar jeugdjaren en wanneer je net Joseph Roth achter de rug hebt is het wel even wennen.

Zelf zegt ze ook: ‘Het lijkt of ik altijd probeer te schrijven in die materiële taal van toen en niet met woorden en een zinsbouw die toen niet bij mij zouden zijn opgekomen. De betovering van metaforen, het jubelen van de stijl zal nooit voor mij weggelegd zijn.’

Geen diepere lagen, gewoon recht toe recht aan maar daarmee zet ze een tijdsbeeld neer waarin ik me zelfs af en toe herkende. Ook al ben ik een stuk jonger.
Bij ons werd de geschiedenis niet verdeeld in 'voor de oorlog' en 'na de oorlog'.

‘Er werd gelet op hoe mensen zich gedroegen ,hun doen en laten werd tot in de kleinste verborgen drijfveren ontrafeld, er werden tekens verzameld die, samengevoegd en van interpretatie voorzien, andermans geschiedenis vormden.’

Dit zijn dingen die ik me ook herinner van het dorp waar ik opgroeide. Niet van mijn ouders. Mijn moeder was zwijgzaam, maar de sfeer in het dorp was zo. Er werd op je gelet.
Vooral bij mijn schoonouders was het ook van: ‘Wat zouden ze anders wel niet van ons denken?'
In mijn puberteit ging ik daar juist mee spelen. Ik herinner me nog dat mijn oma geen gestreepte kousen voor mij wilde breien. Dat was gek.
Gelukkig mocht ik al jong zelf mijn kleding kopen en thuis vonden ze mijn smaak in het geheel niet gek. Het werd vooral door mijn vader zelfs gestimuleerd om origineel te zijn. Maar ik herinner me de blikken wel en had er pret om.

Wat ik ook wel herinner is:
‘over het algemeen kende men anderen maar moeilijk het volle, onvoorwaardelijke recht op ziekte toe, omdat ze altijd de verdenking op zich laadden dat ze eraan toegaven.’
Bij ons werd dan veel geschaard onder ‘aandachttrekkerij’.

Alleen die schaamte, die ze beschrijft, is mij vreemd al herinner ik me wel vlagen.
Ze is opgegroeid in het stadje Yvetot en haar ouders hadden een kruidenierswaren winkel.

In dit boekje, een novelle is het meer, schrijft ze vooral over die schaamte over haar ouders, afkomst en woonplaats.  Pas tijdens een reis met haar vader met als eindpunt Lourdes ontdekt ze dat er een heel andere wereld bestaat. Een wereld met restaurants, hotels met zachte bedden en warm en koud stromend water. Andere gewoontes en ander eten. Andere types mensen die je buiten sloten waardoor de schaamte alleen maar groter werd.

Ik vind het wel een beetje een verdrietig boek. Wanneer ik terugdenk aan mijn eigen jeugd zat ik, zoals ik het nu zie, aan de ‘andere’ kant. Ik was geen boeren- of daggelders dochter. Meteen zit ik me af te vragen of ik andere meisjes uitsloot. Ik kan me wel herinneren dat het gebeurde. Sommigen stonken.
Kun je van kinderen verwachten dat zij zich daarover heen zetten?

Het is een dun boekje maar het rakelt veel op.

 

De week van de poëzie

Het is weer de week van de poëzie en het onderwerp is ‘Vriendschap’.
Ja, daar is al heel veel over geschreven en gedicht. Ooit postte ik de woorden van Jezus Sirach over vriendschap.

Iedereen kent het poëziealbum gedichtje:
'Rozen verwelken
schepen vergaan
maar onze vriendschap
blijft eeuwig bestaan'

Bij het opzoek gaan naar een gedicht wat ik echt mooi vind over dit onderwerp stuitte ik op een gedicht van Jorge Luis Borges met de voor de hand liggende titel: ‘Vriendschap’
Bij nader inzien begon dit gedicht zo ongeveer elke regel met ‘ik’. Praten we dan over echte vriendschap of ben je dan toch meer met jezelf bezig?

Hoewel ik Borges hoog acht toch om die reden een ander.

De Lof van vriendschap, 

De lof van vriendschap
is niet de uitgestrekte hand
noch de zachte glimlach
noch de vreugde van het gezelschap:
het is de spirituele inspiratie wanneer we ontdekken
dat iemand in ons gelooft
en is bereid ons te vertrouwen.

Ralph Waldo Emerson (1803 - 1882)

Toen bedacht ik me opeens dat het gedicht in het Engels toch mooier zou 'zingen' dus ben ik opzoek gegaan naar de Engelse uitvoering.
Gevonden:

'The glory of friendship is not the outstretched hand, not the kindly smile, nor the joy of companionship; it is dthe spiritual inspiration that comes tot one when you dicover that someone else believes in you and is willing to trust you with a frienschip.'

Blijkt het een stuk proza te zijn, een quote. Pffft.

Moraal van het verhaal en een oproep aan alle wanna-be-dichters:
Schrijf een gedicht en frommel niet een stuk proza in stukjes zinnen onder elkaar om het op een gedicht te laten lijken.
Want dat vind ik ridicuul.
Wie dat van Emerson heeft gedaan weet ik niet maar .....ach, ik heb er eigenlijk geen woorden voor.
 

Rozen verwelken.....
Maar vergeet-mij-nietjes ook.

Im Westen nichts Neues

Een film uit 2022 die in de race is voor Oscar’s geloof ik.

Een film over de eerste wereldoorlog naar een boek van Erich Maria Remarque dat in 1929 verscheen met dezelfde titel. Ik heb het nooit gelezen.
Een groep vrienden geeft zich vrijwillig op om naar het front te gaan.

Eigenlijk wil ik dit type film niet meer kijken. Al die films over op machtsbeluste mannenspelletjes. Ik ben er klaar mee.

Maar het is artistiek gezien een film met prachtige beelden en met zorg gemaakt.
Een slagveld waar de doden van hun kleren worden ontdaan. De doden worden niet gevolgd in het verhaal maar de kledij. Stapels richting wasserette, verstelwerk en dan gaat het richting onze vrijwilligers die praktisch zonder opleiding maar met een peptalk erop uit worden gestuurd, de loopgraven in. In het boek schijnt dat anders te zijn.
Paul is de hoofpersoon en heeft zich aangemeld zonder overleg met zijn ouders. Bij de eerste de beste aanval raakt hij bewusteloos in een instortende loopgraaf maar wordt gered.
Hij beland in de loopgraven in Compiègne, Noord Frankrijk.
De voortdurend dreiging die ook uit vrolijke beelden opduikt….daar kan ik dus niet meer tegen en toch kijk ik verder.
De stommigheid die ik ook zie….midden door een veld lopen of daar gaan zitten eten in plaats van langs een bosrand. Ik zou het niet in mijn huisvrouwenhoofd halen.

Een beklemmende film met afschuwelijke beelden, af en toe even wegkijken. Het lijkt wel of die beelden ook steeds heftiger worden om maar te landen in mensenbreinen.
We verdienen een oorlog om dat weer af te leren.

De zinloosheid ook: in vier jaar tijd zovele doden en slechts enkele meters opgeschoven met het front.
Nee, Im Westen nichts Neues………en ondertussen, de gevechten in de modder, de doden en gewonden, de trauma’s.

Het was echt mijn laatste oorlogsfilm. Ik ga ‘Lady Chatterly’s Lover’ kijken. *gniffel*

 

De Kapucijner crypte

Geschreven door Joseph Roth (1894 – 1939) in 1938 dus kort voor zijn overlijden.
Het is een ‘vervolg’ op de 'Radetzkymars'; daarom heb ik deze er meteen maar achteraan gelezen. Niet echt een vervolg: dit boek gaat over een neef van de Von Trottas uit het andere boek. Hij moet oom zeggen tegen het Districtshoofd maar het kan gemakkelijk apart gelezen worden.

Ik las een digitale editie naar de derde druk uit 2014.
Het vorige boek tekende het verval van de Habsburgers; dit boek het verval van Oostenrijk met de ‘Anschluss’ als laatste gebeurtenis in 1938.

 
Het was een spannende tijd.
'Zo ongeveer zullen de mensen ooit een dag voor het Laatste Oordeel leven, honing zuigend uit de giftige bloemen, de uitdovende zon prijzend als schenkster van het leven, de verdorde aarde kussend als de moeder der vruchtbaarheid.'
Je zou het zo naar deze tijd kunnen overzetten.

Neef Franz dus, zoon van een nationalistisch dromer van een groot Habsburg rijk en niet onbemiddeld, krijgt op een dag bezoek van weer een andere neef uit Sipolje/ Slovenië om zijn erfenis op te halen. De vader van Franz was overleden en had ook aan hem wat geld nagelaten. Dat is het begin van een lange vriendschap. Joseph Branco behoort tot een eenvoudige tak van de familie, s ‘zomers boer en s ’winters verkoper van tamme kastanjes.

Ik zit me nu te bedenken dat Roth ook 'de wandelende jood' ten tonele heeft gevoerd in de vorm van Manes Reisiger, koetsier en vriend van Joseph Branco.
En ik realiseer me dat hij in de Radetzkymars dat misschien ook heeft gedaan in de vorm van professor Moser .
Eigenlijk wel leuk wanneer je dat ontdekt. De kunstschilder Chagall deed dat ook vaak in zijn schilderijen en de schrijver Marcel Möring in zijn boeken. Wie weet hoeveel kunstenaars en schrijvers dat nog meer doen of hebben gedaan.

De vriendschap tussen de heren gaat zover dat Franz op verzoek bij hetzelfde regiment beland als Joseph Branco en Manes Reisiger.
Voordat hij naar zijn regiment vertrekt trouwt Franz met Elisabeth. De huwelijksnacht mislukt door het overlijden van bediende Jacques. In het andere boek is er ook een droevig sterfbed met een bediende Jacques uit dat andere huishouden.
De heren worden gevangen genomen en belanden in een Siberisch werkkamp. Daaruit ontsnappen ze maar verliezen elkaar uit het oog.
Franz gaat terug naar zijn moeder en vrouw, die met heel andere dingen bezig is.
Enfin, ze krijgen een zoontje maar doordat het rijk in elkaar stort en er altijd klaplopers zijn moeten Franz en Elisabeth hun kapitale pand als pension gaan verhuren.

Aan het eind is Elisabeth weggelopen, moeder overleden, zoon op een kostschool gedaan en loopt Franz heel treffend naar de Kapucijner crypte. De titel van het boek.
Daar ligt inmiddels de voormalige Oostenrijkse wereld inclusief keizers begraven want de Anschluss is een feit.

  

Herkenning

In het RD van zaterdag een mooie column van Enny de Bruijn over ‘vrome woorden en kritische vragen’.

Ze vertelt over haar moeilijkheden in haar jonge jaren met stichtelijke boeken die haar totaal niet aanspraken.
In de pubertijd op de middelbare school las ze op aanraden van vriendinnen wat meer evangelische lectuur maar ook daarmee had zij hetzelfde probleem.
Ze kon zich niet identificeren met de hoofdpersonen en hield zich veel meer bezig met andere vragen: wie is God eigenlijk en hoe kun je Hem leren verstaan? Is het allemaal wel wáár?
Dat noem ik de ‘voorvragen’.
 
Ook zij dacht dat ze de enige was en durfde op een gegeven moment geen vragen meer te stellen omdat ze bang was voor stichtelijke dooddoeners.
Tsja, die theologische of religieuze correctheid……
Hoe herkenbaar allemaal.

Dan het op zoek gaan naar schrijvers die wél dit type vragen durft te stellen en zelf ook op zoek zijn naar antwoorden. De kritische denkers.

Zo moet ik vaak grinniken wanneer ik op het Refoforum het topic lees van boeken die gelezen worden. Het ene na het andere prekenboek komt voorbij. Iets anders durven ze waarschijnlijk niet te posten want je zakt subiet in aanzien en krijg je ze ‘liefdevol’ uitgemeten. *
Ik heb me daar nooit aangemeld want ik zou direct een ban krijgen.

Maar, zegt Enny eerlijk, welke boeken je leest zegt niets over je geloof maar meer over je eigen aard. Dus laten we maar voorzichtig zijn met oordelen. Het geloof blijft een onverklaarbare gave van God.
Volgens Calvijn, zegt ze, moet elk mens zijn/haar eigen rol in het leven kennen want als je een ander speelt ben je hypocriet.

Dat ben ik ook eens maar…. als mens moet je je dan wel veilig voelen in je omgeving wanneer je kritische vragen wilt behandelen en ‘ketterse’ zaken aan de orde wilt stellen en dat heeft bij mij best lang geduurd.
Hoe ouder ik word hoe gemakkelijker het gaat. Maar het blijft altijd fijn wanneer je voelt dat er een open houding is en een interesse hoe je tot bepaalde overtuigingen bent gekomen.
Die rust en openheid voel ik lang niet altijd.

* na mijn bericht zie ik prompt andere berichten komen. Zelfs Voskuil komt langs.