Christenkunstenaar

Over christelijke kunst/christenkunst heb ik al vaker geschreven.
Hier en Hier

Nu stuitte ik op een Canadese kunstenaar die ik onder de aandacht wil brengen. Timothy Schmalz.
Hij maakt prachtige kunstwerken vanuit zijn christenzijn.
Schmalz heeft een eigen website om heerlijk te grasduinen en je kunt kleine replica’s kopen.

Hier één die mij juist in deze dagen aansprak.

Jezus alleen aan tafel met brood en wijn.
De zitplaatsen zijn vrij!!
Wie wil?

Heerschappij

Geschreven door Tom Holland (1968) in 2020. Ik las een digitale editie. Dikke boeken lees ik tegenwoordig voornamelijk digitaal. Dat is gemakkelijker in de tuinstoel en op bed.
Oorspronkelijke titel: ‘Dominion. The making of the Western Mind’.
Holland studeerde ‘vergelijkende literatuurwetenschappen’. Ik stel me zo voor dat je dan getraind wordt in het lijnen trekken in allerlei materie.
Dat doet hij dan ook in dit boek. Geïnteresseerd in de oudheid beschrijft hij hierin ‘hoe het christendom het Westen vormde’.
“Hoe kon een cultus die geïnspireerd is op de executie van een obscure misdadiger in een lang vervlogen keizerrijk zo’n transformerende en voortdurende invloed uitoefenen op de wereld?”
(En dan heeft Holland onze 'Passion' waarschijnlijk nog nooit gezien.)
Holland is niet gelovig, wel katholiek opgevoed en had een gelovige peettante Deborah.



Het leest gemakkelijk weg en het lijkt oppervlakkig door al die verschillende verhalen van personen maar dat is het niet. Uit ervaring weet ik dat je soms dagen bezig bent met dingen uit te zoeken die dan slechts één of twee regels in beslag nemen. Er staan uitgebreid verwijzingen en noten na elk hoofdstuk en achterin een flinke bibliografie.
De kracht van dit boek is, denk ik, dat het uitzoomt en zo de grote lijnen probeert te vangen, bijna van ‘de Westerse Cultuurgeschiedenis’; de serie colleges waar ik mee bezig ben. Maar dan op het Christendom gericht en dat mis ik in de collegereeks. We kunnen onze geschiedenis niet los zien van het christendom. Zo vult het elkaar wellicht mooi aan.
Holland begint na de inleiding in het Athene van 479 BC (voor Christus) Het rijk van Xerxes van Perzië en het eindigt zo’n beetje bij de ‘#MeToo’ beweging.
De grootste schokgolven, van die pakweg 2500 jaar, noemt hij :

1. De revolutie van Paulus (uit de Bijbel); de Messias was niet gekomen als legeraanvoerder, niet als overwinnaar van caesars, maar als slachtoffer.
Sinds Paulus is het christendom voor iedereen en iedereen is ook nog eens gelijkwaardig.
In Gal 3: 28 schrijft hij: 'Daarin is noch Jood noch Griek; daarin is noch dienstbare noch vrije; daarin is geen man en vrouw; want gij allen zijt een in Christus Jezus.'
De universele verklaring van de rechten van de mens vindt hierin haar wortels.
Maar verder zijn er altijd groeperingen geweest die dat niet zo serieus namen.
De meeste morele regels komen ook uit de Bijbel want de Romeinen keken niet zo krap en waren een hardvochtig volkje.

2. De revolutie in de elfde eeuw die het Latijnse christendom op zijn huidige koers zette o.l.v. paus Gregorius VII; de Gregoriaanse hervorming.
De drie belangrijkste punten waren:
1. de kerk moest losgemaakt worden uit de bezoedeling van de wereld met o.a. de investituurstrijd.
2. de kerk behoort een geestelijke leidersrol te vervullen binnen de samenleving.
3. De paus eiste het hoogste gezag op binnen de kerk en simonie (denk aan Simon de tovenaar uit Hand 8: het uit winstbejag verhandelen van geestelijke goederen of ambten) en nicolaïsme (het niet al te nauw nemen met het celibaat) werden verboden.
Geestelijk Centrum was de abdij van Cluny in Frankrijk.

3. De Reformatie van 1517. Lezende weg bij het gedeelte over Maarten Luther zat ik mij te realiseren dat Luther de Borgia paus enigszins heeft meegemaakt. In 1492 werd Alexander VI gekozen tot 1503 en in 1517 timmerde Luther zijn stellingen aan de kerkdeur in Wittenberg. Zo gaat het verhaal.
Op dat moment zelf was Leo X paus, de zoon van Lorenzo d ’Medici. (Il Magnifico) Hij was de bedenker van de ‘aflaten’. Bankierszoon he, dan heb je dat.
Een hele corrupte tijd binnen de pausenwereld. Dat heeft ongetwijfeld invloed gehad op Luther. De reformatie had ook zo z’n gevolgen. Allerlei stromingen ontstonden.
Ik heb het proberen bij te houden tijdens het lezen maar via Wiki is al een aardige lijst van kerkhistorische stromingen.

4. De revolutie die God vermoordde. Deze mondde uit in het Nationaal Socialisme van het Nazi Duitsland. En dat had Nietzsche al voorzien. Hij waarschuwde voor het verlies van het verschil in goed en kwaad, moraliteit zou nergens meer op gebaseerd kunnen worden.
Dit stond haaks op het christendom waarin juist de kracht niet blijkt uit de uitoefening van macht, maar in de bereidheid haar op te geven.
Iets wat Nietzsche trouwens verafschuwde.

Holland realiseert zich dat het christendom toch wel raar is maar dat het toch lijkt te ‘werken’.
“De stoutmoedigheid ervan – de stoutmoedigheid om in een verkrampt en verslagen lijk de glorie van de schepper van het universum te zien – verklaart duidelijker dan wat ook de vreemdheid van het christendom, en van de beschaving die eruit is voortgekomen.”
Maar hij beschrijft ook de dilemma’s van bijvoorbeeld de Hongaarse president Orban, die zijn grenzen dicht timmert. Vanuit de geschiedenis weet Orban dat hij het niet kan maken om zijn land weer te laten overspoelen door moslims. Van 1541 tot 1699 stond Hongarije onder het bewind van het Ottomaanse rijk.
Aan de andere kant Angela Merkel, als dochter van een dominee, die haar grenzen open zet om vluchtelingen een veilige plaats te bieden.
Wat is het meest christelijke?
Zelf moet ik daar ook vaak over denken. Ik vond Merkel geweldig met haar uitspraak: “Wir schaffen dass”. Ook al viel zo ongeveer iedereen over haar heen.
Voluit een christin die hier aan het woord was. Een moordwijf.
Tegelijkertijd besefte ik, en zij misschien ook wel, dat het onze ondergang zou kunnen worden.
Dat zal het ook wanneer ik juist in deze tijd naar Jezus kijk. Wanneer je je macht verliest wordt het een kruisweg die eindigt met de dood. Dat is kennelijk onze roeping. Echt Jezus volgen kost je je leven. Precies vijf en zeventig jaar geleden deed Bonhoeffer dat ook.

Maar dan…. weten we ook dat er op de één of andere manier die opstanding is.

‘Het zwakke der wereld heeft God uitverkoren, opdat Hij het sterke zou beschamen.’
Ook een tekst uit de Bijbel die in het boek voorkomt.
Voorin het boek o.a. teksten van Augustinus: 'Heb lief en doe wat je wilt' en van John Lennon: 'All you need is Love'.
Daar draait het om. Om die gevende liefde.

En passant geeft hij nog een uitleg over het, voor mij wonderlijke, woord ‘Bara’ in het eerste hoofdstuk van Genesis. In het eerste vers wordt het gebruikt en dan pas weer in het 21ste vers. Dat heeft mij altijd verbaasd.
Het was volgens Holland een reactie op de heidense verhalen die de ronde deden waarin de goden altijd draken en zeeslangen versloegen. De Joden vertelden met nadruk dat God ze niet versloeg, Hij máákte ze.

Pesach

Hij denkt aan al die vele malen
dat hij de Pesach vierde in 't gezin.
Het bitter en het zoete in de schalen,
de slavernij en 't nieuw begin.

Hij was het kind dat vragen stelde
van: 'Waarom alles anders deze nacht?'
Zijn vader die elk jaar 't verhaal vertelde
en wat van 't volk toen werd verwacht.

De wijn druipt van de tien plagen.
Het brood is hard en ongezuurd.
Wat kan een mens nog meer verdragen
als slavernij al eeuwen duurt?

Hij voelt de last van 't lam geslacht,
van bloed gestreken aan de post.
Hij ziet de bitterheid van wat Hem wacht,
het offer dat Hem pijn en liefde kost.

Hij heft de derde beker en de wijn
kleurt rood in 't lijden van de tijd.
Hij drinkt de beker leeg, moet deurpost zijn,
met bloed bestreken in de bange strijd.

Hij heeft Egypte nu verlaten.
De rode zee vraagt al zijn bloed.
Dan gaat hij eenzaam door de straten,
de laatste beker tegemoet.



Mw. D. Beijersbergen-Groot
Er staan meer gedichten van haar op gedichtensite.nl

Nag Hammadi III Codex II

Geheime boek van Johannes

Het boek stamt uit de eerste helft van de tweede eeuw. Argument daarvoor is dat kerkvader Iraeneus (140 -202) in zijn schrijfsels overeenkomsten vertoont met dit boek.
En werd gebruikt tot in de achtste eeuw. Ook niet onbelangrijk. Kerkvaders zijn er misschien door beïnvloed al begrijp ik nu de afkeer wel beter.
Deze Johannes is de discipel, de zoon van Zebedeus en broer van Jacobus. Wanneer hij in de tempel komt, komt er een Farizeeër genaamd Arimanios naar hem toe en hem naar Jezus vraagt. Jezus is inmiddels ten hemel gevaren dus Johannes zegt dat dan ook. Vervolgens beschuldigt Arimanios deze Nazoreër van bedrog waardoor Johannes helemaal vastloopt en zich terugtrekt in een bergachtige plaats. Daar krijgt hij visioenen over de organisatie in de eeuwigheid, de schepping, val en verlossing.
Hoe de organisatie in de Eeuwigheid in elkaar steekt is voor mij een wir-war van begrippen die rond tollen als derwisjen.
De eerste kracht die aan het Al voorafging was de Moederschoot, de glorie van Barbelo.


Maar er is een lek in de eeuwigheid. Ik moet meteen denken aan mijn Fata Morgana.
Het is veroorzaakt door Sophia. De Wijsheid.
In die Eeuwigheid zijn er behalve heel veel anderen en Barbelo (Protennoia) en Wijsheid (Sophia)ook de Intelligentie (Epinoia) en de Voorzienigheid (Pronoia).
Wat deed Sophia? Zij ‘ wilde een evenbeeld uit haarzelf voortbrengen zonder de instemming van de Geest.’
Deze voortbrenging is ‘Jaldabaoth’ of ‘Demiurg’. Deze ‘Hoofdarchont’, soms ook Samaël genoemd is de schepper van de wereld en brengt weer vele andere machten voort.
Hem worden ook de woorden in de mond gelegd die volgens het OT door JHWH worden gesproken: ‘Ik ben god en er is geen andere god dan ik’.
Zo zijn er wel meer uitspraken die in het OT van God zijn maar in dit geschrift van Jaldabaoth afkomstig.
Eigenlijk is er veel omgedraaid ten opzichte van de eerste hoofdstukken in de Bijbel.

Sophia krijgt berouw en krijgt een plaats boven haar zoon ‘totdat zij haar tekort had hersteld’.
Vervolgens een verhandeling hoe Adam wordt geschapen door alle engelen van Jaldabaoth bij elkaar. Allemaal een stukje. De hele anatomie komt langs.
Voor Eva wordt een deel van de kracht van Adam weggenomen; geen rib. Dat deel wordt gevormd naar de intelligentie; de Epinoia. Ik noem het maar even.
Adam en Eva worden door Jaldabaoth uit het paradijs gegooid juist omdat zij wilde eten van de boom van kennis van goed en kwaad. Zij werden daar door Christus toe aangezet om tot kennis te komen.
Jaldabaoth verwekt bij Eva twee zonen; Eloïm en Jahvé. De ene is rechtvaardig en de ander onrechtvaardig. Abel en Kain.
Dat vind ik dan wel weer interessant want in 1 Joh 3 : 12 staat ‘….Niet gelijk Kain, die uit de boze was en zijn broer doodsloeg’…..

Seth is volgens dit geschrift wel een zoon van Adam en Eva. En dan wordt het ook weer interessant. Even hiervan uitgaande; dan zouden de ‘de zonen gods’ uit Genesis 6 nazaten van Kain zijn en de dochters van de mensen nazaten van Seth.
De geesten van de mensendochters worden echter vervuld met duisternis.
Er is dus, als ik het goed begrijp, geen zondenval maar door de voortplantingsdrift die Jaldabaoth in Eva en/of Adam plantte wordt de duisternis ook voortgeplant.
Het laatste gedeelte gaat over verlossing. Jaldabaoth heeft spijt van wat hij geschapen heeft en besluit tot een zondvloed van duisternis.
Maar de ‘grootheid van de Voorzienigheid’ licht Noach in zodat hij en velen met hem zich kunnen verschuilen in een lichtwolk. Hier komt geen water over de hele wereld bij te pas.
De Verlosser (Jezus Christus) dringt verschillende keren de duisternis of chaos binnen maar dat zou de vernietiging van de mensen tot gevolg hebben daarom trekt hij zich steeds weer terug.
Ten slotte dringt hij de gevangenis van het lichaam binnen om de geest wakker te roepen met de woorden: 'Hij die hoort, laat hem opstaan uit zijn zware slaap.'

De Verlosser tegen Johannes:
'Ik heb dit alles voor jou met jou als luisteraar volbracht, en ik heb je alles gezegd opdat je het zou opschrijven en in het geheim zou doorgeven aan je geestverwanten, want dit is het geheimenis van het onwankelbare geslacht.'
Daarna nog het verbod om dit geschrift te ruilen tegen triviale dingen zoals voedsel of kleding.

Westerse Cultuur geschiedenis 1300 – 1500 IV a. Literatuur.

Deze keer op afstand en alleen van papier. Ja, dat is veel minder inspirerend.
Een reader vol met teksten. Eens kijken wat ik ervan kan maken.
La Divina Commedia van Dante Alighieri is vanzelfsprekend een belangrijk literair werk uit deze tijd met grote gevolgen in de kunstwereld en wat minder zichtbaar ook daarbuiten.
Onder andere Jeroen Bosch is er ongetwijfeld door beïnvloed en Salvador Dali heeft zich ook lekker kunnen uitleven.
Er is zelfs een aparte Wikisite die alle verwijzingen handig op een rij heeft staan.
Dit zijn dan de meest duidelijke. Heel veel schrijvers verwijzen in hun werk al dan niet subtiel naar dit meesterwerk.
Wat wel opvalt is dat het ‘Inferno’ het meest interessante wordt bevonden. Wat is dat toch in de mens? Dat houden van griezelen en narigheid.
Wanneer, in de evolutionaire ontwikkeling, heeft zich dat in ons brein genesteld? Want ik geloof niet dat ander primaten dat zo expliciet hebben.

Zelf heb ik de gehele Commedia in proza gelezen. Dit is een schilderij van Dali over Canto VII.
Ik denk dat het Pluto is die ter aarde stort. Heel klein zie je Dante en Vergilius staan.

Een kleine vergelijking in vertaalde poëzie en proza:

Canto IV
De diepe slaap werd in mijn hoofd gebroken
door ’n donderslag, een schok waarvan ik schrok
zoals een mens die met geweld gewekt wordt.
vertaling Rob Brouwer

Plotseling werd de diepe slaap, waardoor ik was bevangen, verbroken door een zware donderslag, met als gevolg dat ik een schok kreeg zoals iemand die met geweld wordt wakker geschud.
vertaling Frans van Dooren


De naam van Guillaume de Machault komt langs. Een Fransman, componist en dichter, die zijn rol speelde aan het Boheemse hof van hertog Jan van Luxemburg (de Blinde, die stierf bij Crécy) en later bij Karel V (de Wijze) van Frankrijk.
Hij was de eerste die een complete mis componeerde. De Messe de Nostre Dame.
Hij schreef ook een ballade met zijn tijdgenoot(?) Thomas Paien. Daar over kan ik echter niet zoveel vinden. Een Engelse dame heeft daar een hele studie van gemaakt en zij twijfelt ook aan het bestaan van Paien.
"I have to admit to having formerly doubted that Thomas Paien was a real person at all – his poem is full of pagan references and Thomas is a biblical twin, so I imagined Machaut was simply joking."

Maar ik kom daar niet echt uit. Dus voor de liefhebbers deze link" om na te slaan. Ook Jean Froissart, de dichter en kroniek schrijver, die ik weer tegenkwam bij Tuchman wordt met hem/hen (?) vergeleken.

Petrarca is weer een bekendere naam.
Een Italiaanse dichter en schrijver en vriend van Boccaccio. Deze laatste staat weer in de belangstelling omdat hij tijdens de pest van 1348 het boek ‘Decamerone’ schreef.
Een groep vrienden die zich terugtrekt in een villa buiten Rome en elkaar verhalen gaan vertellen. Omdat ik ‘de pest’ van Camus en ‘de stad der blinden’ van Saramago al had gelezen ben ik hier eens in begonnen, maar al die losse verhalen…..ik vond ze niet bijster interessant.
Dus ik heb hem niet uitgelezen. Misschien als ik me nóg meer verveel...
Beide heren hadden zo hun grote liefde die bezongen moest worden. Petrarca zijn Laura en Boccaccio zijn Fiammetta.
Petrarca werd onder ander bekend om zijn Canzoniere. Een reeks van gedichten waaronder 317 sonnetten, gericht aan zijn Laura.
Een voorbeeld, waarbij ik moet zeggen dat ik het vertalen van zoiets echt heel knap vind:

Bij ’t eerste stapje van haar blanke voet
zedig gezet in de bedauwde weide,
lijkt mij haar voetspoor groeikracht te verspreiden
die alle bloemen nieuw ontluiken doet.

Amor, die slechts het ridderlijk gemoed
verstrikt en daaraan slechte zijn kracht wil wijden
laat nu zo’n warmte uit haar ogen glijden
dat ik niet taal naar enig ander goed.

Altijd komt met haar tred en milde blik
waarmee haar tedere spraak harmonieert
haar loom, schroomvallig handelen overeen.

Aan die vier vonken, en die niet alleen
ontbrandt het vuur dat levend mij verteert:
een nachtvogel in ’t volle licht ben ik.

En van Hollandse bodem het Egidiuslied waarvan de auteur onbekend is. Het is een klaaglied; een elegie.


Het is toch wel gemakkelijker wanneer een docent allerlei dingen al heeft uitgezocht en ons dat dan vertelt.
Scheelt veel tijd. *grinnik*
Het bovenstaande is mijn eigen interpretatie vanaf het papier. De docent kan hier op geen enkele manier op worden aangekeken. 

Corona II

Het zal nog wel een poosje duren, deze crisis. Na bijna twee weken thuis zijn begint het te wennen. Maar ik blijf verbaast om mij heen kijken via nieuws en kranten. De mensheid stelt mij voor raadsels.
Nederlanders zijn mensen die om de één of andere vage reden bergen toiletpapier verzamelen. Maar Amerikanen maken het nog bonter: er worden wapens ingeslagen.
Dat men bang is voor de paniek die eventueel zou kunnen uitbreken snap ik, maar of wapens daartegen helpen waag ik dan weer te betwijfelen.

De regering denkt er nu aan om drones in te zetten om het één en ander te kunnen controleren.
Mijn kritische kant denkt dan: Zie je, zo wordt een totalitaire staat langzamerhand werkelijkheid en we vinden het allemaal goed en staan er zelfs achter. Zo werkt dat dus.
Door in te spelen op angst kun je van alles gedaan krijgen.
Precies zoals de kerk vroeger deed.
Mijn positieve kant gelooft dat dit tijdelijke maatregelen zijn die weer worden opgeheven wanneer de crisis is bezworen.
Ik zie Rutte niet als een Totalitair heerser.

Wat is de onderliggende reden van die angst? Angst voor de dood en angst voor verlies van controle denk ik. Dit virus is zo onberekenbaar dat we er geen raad mee weten. We dweilen (nog?) met een open kraan. We weten niet hoelang het precies blijft leven buiten het lichaam en op welk materiaal.
Zijn het echt alleen ouderen met onderliggend lijden die óverlijden? Nee, dat gaat allang niet meer op. Het treft ook jongere mensen. De ene komt er wel door en een ander in vergelijkbare situatie niet. Het zal met de weerstand te maken hebben denk ik.
Men probeert het wel te sussen door de leeftijden te noemen maar dat stelt niets voor want lang niet iedereen wordt getest.
Meten is weten, juist nu. Om een beeld te krijgen hoe het virus zich gedraagt. En hoe, en waar en wanneer. Dat gebeurt te weinig.

En om het nog weer wat filosofischer te houden: we moeten er meer aan gewend raken dat de controle die we ménen te hebben, ook een illusie is.
Net als die vrije wil. Toch moeten we leven alsof we dat wel hebben. Gewoon om verantwoord te kunnen handelen maar met altijd in het achterhoofd dat er een groter Bewustzijn mee regelt, stuurt en handelt op Zijn ondoorgrondelijke wijze die wel eens dwars tegen ons denken en handelen in gaat.

Opeens kómt ook de vraag naar boven waar God is in deze crisis. Bij gelovigen en ongelovigen. Van gelovigen begrijp ik dat niet. Hij is er toch? Voor gelovigen zal alles meewerken ten goede. Dat is een belofte. Zelfs in deze situatie. Ik probeer dat niet als dooddoener (raar woord in dit geval) te poneren maar om vertrouwen te houden.
Van ongelovigen begrijp ik het nog minder: dat vroeg je toch ook niet toen het goed ging?
Spreekt uit die vraag toch niet die diepe existentiële onzekerheid? Geef daar dan eens eerlijk aan toe.
Dan is een oprecht gemeend ‘Heer, erbarm U’ of ‘Heer, denk aan mij’ voldoende om rust te krijgen. Zo hoorde ik dat vanmorgen en ik geloof het.
De Heer kent de harten van Zijn fragiele schepseltjes met hun grote monden.

Op facebook volgt de ene na de ander link naar preken en stichtelijke woorden. Een mens heeft er dagwerk aan om dat allemaal te kunnen volgen. Buiten dat worden er weer aardige broodjes aap rondgestuurd. Jammer.
Het is allemaal lief bedoeld, net als die oproepen om op een bepaalde tijd iets bepaalds te doen.
Zulke dingen zijn aan mij niet echt besteed en laat ze aan me voorbijgaan. Goed voor de saamhorigheid maar graag zonder mij.



Erbarme dich, mein Gott,
Um meiner Zähren willen!
Schaue hier, Herz und Auge
Weint vor dir bitterlich.
Erbarme dich, mein Gott.

Oplichtende woorden

Geschreven door Andries Zoutendijk (1952). Preken van hem die door anderen zijn uitgekozen, gebundeld en uitgegeven in 2019.
Ds. Zoutendijk stond voor zijn emeritaat in de Jacobikerk, Utrecht.
Ooit kwam deze dominee in onze gemeente preken. Hij is één keer geweest en dat zal al ruim vijf en dertig jaar geleden zijn geweest.
Voor mij onvergetelijk.
Toen knipte Iemand het licht aan in mijn bewustzijn, toen viel het kwartje, toen raakte ik helemaal ondersteboven……geef het maar een omschrijving.
Het was een schokkend moment, ik liep verbouwereerd de kerk uit en mijn leven werd nooit meer hetzelfde.




Dus ik was best wel nieuwsgierig naar dit boekje en werd niet teleurgesteld.
Vijftien meditaties, overdenkingen, gebaseerd op de verhalen uit de Bijbel die hij dan schijnaar moeiteloos tijdloos weet te maken. Net zoals toen.
Vijftien dagen, elke dag ééntje lezen en overdenken. Deze dominee is een ‘omdenker’.
Geen ‘Out of the Box’ denker maar een creatieve ‘Inside the Box’ denker.
Voor ieder een aanrader in deze tijd van eens even tot rust komen/ stil staan en de bewustwording dat het leven zo fragiel is.

Welke ik de mooiste vond uit het boek is lastig te zeggen.
Die over het volhouden misschien. (10)
Hoe doe je dat in deze tijd? Het is haast niet vol te houden.
Het deed mij denken aan al die mensen die bang zijn om hun geloof te verliezen en menen dat zij dat zelf moeten vasthouden.
Daar zit ’m nou net de kneep. Dat hoeft niet. God laat niet los wat Hij éénmaal begonnen is.
God houd jou vast. Dát is geloven/ vertrouwen.
Jézus heeft voor ons gebeden en doet dat nog steeds zodat ons geloof niet ophoudt. Dat legt Zoutendijk nog weer eens aansprekend uit in de veertiende overdenking.

‘Als God spreekt, ontstaat er een werkelijkheid die niet te verklaren is, maar die Hij oproept door zijn stem.’