Westerse Cultuurgeschiedenis 1300 – 1500 IIb Filosofie.

De tweede ronde in deze module ging over Machiavelli, Erasmus en Thomas More.
Niccolò Machiavelli (1469 – 1527) werd geboren in Florence. De tijd van de Renaissance die rond 1500 in Italië op zijn hoogtepunt was.
Belangrijke schrijvers uit die tijd waren Dante, Petrarca en Boccaccio. Maar dat onderwerp komt nog.

Italië bestond uit verschillende stadsstaten: Milaan, Venetië, Florence, het Pauselijke gebied en Napels (en Sicilië) en Machiavelli werd in Florence tot secretaris van de Tweede Kanselarij van de republikeinse stad-staat benoemd en hij werd ook secretaris van de Raad van Tien, het voornaamste militaire orgaan van Florence tussen 1498 en 1512. Toen de Medici’s weer in het zadel werden geholpen moest hij het veld ruimen.
Hij staat bekend om zijn politieke inzichten en is grondlegger van de politieke wetenschappen en is derhalve politiek filosoof.
Zijn ‘Il Principe’ is opgedragen aan Lorenzo d’Medici. (Il Magnifico) Waarschijnlijk om hun gunsten te winnen.
Ook bewonderde Machiavelli Caesare Borgia. Zoon van de paus Alexander VI.
Tsja, ‘Zeg me wie uw vrienden zijn, dan zeg ik wie u bent.’

In de stukken die we van hem gelezen hebben is hij nogal tegenstrijdig.
In zijn ‘Discorsi’ schrijft hij : ‘En gaat het om wijsheid en standvastigheid dan zeg ik dat een volk wijzer en standvastiger is dan een vorst en over een beter oordeelsvermogen beschikt. Niet voor niets wordt de stem van het volk vergeleken met de stem van God: in een algemeen gedeelde opinie steekt vaak een onvermoede voorspellende kracht, en het volk lijkt soms een verborgen gave te hebben om zijn eigen geluk en ongeluk te voorzien. En wat het oordeelsvermogen van het volk betreft: als twee even bekwame sprekers ieder een eigen standpunt bepleiten, dan komt het hoogst zelden voor dat het volk niet kan bepalen welk standpunt het beste is en de waarheid niet onderkent.’
En in zijn ‘Il Principe’: ‘als de mensen allemaal goed waren, zou dit advies niet juist zijn. Maar omdat ze slecht zijn en zo ook ten opzichte van jou hun woord niet zullen houden, hoef jij dit evenmin tegenover hen te doen. [..] Want mensen zijn zo onnozel en ze richten zich zo op hun directe behoeften dat iemand die bedriegt, altijd wel iemand vindt die zich wil laten bedriegen.’
Ga er maar aanstaan.
In 1559 belandden alle schrijfsels van Machiavelli op de verboden lijst van de paus.

Over Erasmus heb ik al genoeg geschreven.
De discussie over de vrije wil met Luther kwam natuurlijk voorbij. Voor zover ik het begreep uit de stukken die we lazen was Erasmus om pragmatische redenen voorstander van de vrije wil.
‘…indien duidelijk is geworden tot hoeveel ongemakken, om niet te zeggen absurditeiten, het leidt, wanneer de vrije wil helemaal wordt opgeheven.’
Dat begrijp ik. Zo denken heel veel mensen.
Maar hoe eerlijk is dat? Ben je dan nog wel op zoek naar de waarheid?
En ja, Spinoza en Schopenhauer moesten nog geboren worden.

Maar hij is ook wel genuanceerd, hij schrijft ook ergens: ‘Pelagius heeft aan de vrije wil meer toegeschreven dan goed is, ook Scotus is rijkelijk ver gegaan.’ Dan heeft hij het, naar ik aanneem over Duns Scotus.
En even verder: ‘Ik voel het meest voor de opvatting van hen die aan de vrije wil wel iets, maar aan de genade het meest toeschrijven.’
Erasmus heeft veel door Europa gereisd. ‘de wereld is mijn vaderland’ is een kreet van hem. Op de bibliotheek van Rotterdam staat een variatie: ‘Heel de aarde is je vaderland.’

Als laatste kwam Thomas More (1478 – 1535) aan bod. Een vriend van Erasmus en bekend van zijn boek ‘Utopia’ waarmee een nieuw genre werd geboren: de Utopische roman. Voorbeeld hiervan is o.a. ‘de Cirkel’ van Dave Eggers.

Thomas studeerde Grieks en Latijn, had politieke aspiraties en werd lid van het Lagerhuis. Hij was geïnteresseerd in literatuur, geschiedenis, schreef religieuze polemieken, een geschiedkundig werk: 'History of Richard III' en gedichten en zijn dochters kregen hetzelfde onderwijs als de (klein)zonen
Later werd hij rechter in Londen en nog weer later secretaris van Hendrik VIII, ja,die van die vele vrouwen. (Je zult maar op die manier de geschiedenis in gaan.. *gniffel*)
Thomas werd verheven in de adelstand en schopte het tot Lord Chancellor. Hij weigerde de koning als hoofd van de Anglicaanse kerk te accepteren en dat deed hem de das om, of beter gezegd: dat kostte hem de kop in 1535.
Hij was, ondanks de tolerante houdingen die hij beschrijft in ‘Utopia’ zelf veel dogmatischer. Een gedisciplineerde gelovige. Veel minder tolerant dan de verdraagzame Erasmus, zijn vriend, die hij in 1499 ontmoette en wat een keerpunt in zijn leven markeerde.
In hoeverre zij elkaar in ‘de Lof der Zotheid’ en ‘Utopia’ hebben beïnvloed blijft giswerk.
Misschien weet ik dat wanneer ik 'Utopia' eens lees. 'De lof der Zotheid' heb ik al eens gelezen.

Volgens Russell waren beiden geen filosoof in de strikte zin van het woord maar vertegenwoordigden zij de afkeer van al het systematische in de theologie en filosofie. Zij waren typerend voor de tijdgeest van het ‘voorrevolutionaire tijdperk’.
Ik denk dat hij daarmee de Reformatie en Contrareformatie bedoelde.



Disclaimer: Mijn schrijfsels zijn niet een exacte weergave van wat er op de Erasmus universiteit allemaal verteld wordt; ik denk graag zelf na, zoek er van alles bij en associeer er lustig op los.
Dit is meer een poging om het gehoorde en gelezene enigszins voor mijzelf in overzichtelijke brokken samen te vatten.

Erasmus

Deze denkheld van Nederlandse bodem mag natuurlijk niet ontbreken in de serie van grote denkers.
Geboren als Erasmus in Rotterdam. Precieze datum niet bekend. Ergens rond 1467 - 1536. Later voegde hij de naam Desiderius toe om een vaststaand herkenbare naam te hebben.
Een ‘kind’ van de Renaissance die meer had met de schrijfkunst dan met de andere schone kunsten.



Voor Erasmus de filosoof en theoloog vielen renaissance en christendom samen. ( Philosophia Christi) Hij was voor het civiliseren van de mens en schreef om die reden colloquia; samenspraken en zijn Adagia: spreekwoorden en gezegden.
Zijn ‘Lof der zotheid’ was een uitstapje en helaas voor hem word dat nog het meest gelezen.
Verder schreef hij Enchiridion, een handboek voor de christen en vertaalde hij heel veel.
Hij was gekipt en bebroed in het Latijn maar leerde later ook Grieks en vertaalde en redigeerde opnieuw het Nieuwe Testament van de Bijbel in het Latijn (de Vulgaat voldeed niet) en in het Grieks vanuit Griekse handschriften. Deze is bekend geworden als de Textus Receptus van waaruit de Statenvertaling is gemaakt. Voor velen de enige echte ‘grondtekst’.

‘Festina Lente’ is een kreet van hem: haast u langzaam. De rede was voor Erasmus de hoogste instantie en dat betekent nadenken; niet haasten. Pas handelen op basis van redelijkheid.
Om die reden hield hij niet zo van het ‘explosieve’ van Luther al wordt hem verweten het ei te hebben gelegd dat Luther heeft uitgebroed. In gedachten vergelijk ik hen met Paulus en Petrus.
Petrus de extraverte en Paulus de redenaar die toch iets meer zijn verstand gebruikt in plaats van de emoties. Om afstand te nemen van Luther begon Erasmus de discussie over de vrije wil. Daarin ben ik het niet eens met hem.

Anti-semieten waren ze allebei maar dat was toen heel gewoon. Maar Erasmus was ook hierin rustiger en bezadigder en vond de Europeanen eigenlijk nog erger dan de joden.
Erasmus reisde door heel Europa; studeerde in Parijs en in Oxford bij John Collet.
Hij leerde dat je naar het Nieuwe Testament ook kon kijken met een humanistisch, literair en moreel oog. En hij ontmoette daar in 1499 de – ook grote geleerde - Thomas More.

Ze sloten vriendschap. Thomas More schreef het boek ‘Utopia’ over een samenleving zonder privébezit op het fictieve eiland Utopia en de gebruiken van de eilandbewoners. Met als hoofdpersonen Pieter Gillis, Raphael Hythlodaeus en Thomas More zelf.
Mogelijk werd met die Raphael Erasmus bedoeld. (was het een reactie op de Lof der Zotheid?)
More was ervan overtuigd dat je een maatschappij kunt verbeteren wanneer de omstandigheden voor de mens beter worden. Terwijl Erasmus vond dat het tussen de oren vandaan moest komen en dat kun je bewerkstelligen door onderwijs vanuit de Philosophia Christi.
Hierin ben ik het met Erasmus eens.

Maar waarom die mannen nu zulke boeken hebben geschreven die lijnrecht ingingen tegen hun eigen vrome katholieke waarden is mij, wanneer ik er zo over nadenk, een raadsel.
Ik kan me voorstellen dat het spannend is om tegendraadse gedachten toe te laten om de zaken eens van een andere kant te bekijken. Dat kan heel leerzaam zijn. Maar dan een boek schrijven......
Ach, misschien ook wel leuk: een beetje reuring teweeg brengen in de maatschappij.

Eigen foto van het standbeeld van Erasmus dat op de campus van de universiteit staat. De 'echte Erasmus', het oudste bronzen standbeeld van Nederland staat bij de Laurenskerk.









Disclaimer: Mijn schrijfsels zijn niet een exacte weergave van wat er op de Erasmus universiteit allemaal verteld wordt; ik denk graag zelf na en associeer er lustig op los. Dit is meer een poging om het gehoorde en gelezene enigszins voor mijzelf in overzichtelijke brokken samen te vatten.

De Lof der Zotheid

Geschreven in 1509 door Desiderius Erasmus. Ik las een digitale editie uit 2009. Wel bijzonder eigenlijk: Erasmus zou waarschijnlijk van zijn stoel vallen van verbazing wanneer hij zou kunnen zien dat zijn werk 500 jaar later door een gniffelende huisvrouw op een e-reader met verlichting, liggend in bed zou worden gelezen. Erasmus hield niet zo van vrouwen.
Helaas staan in deze digitale editie geen plaatjes van Hans Holbein, Den Jongeren.

Het is een ‘ode’ aan de dwaasheid en het meest bekende werk van Erasmus. Regelmatig moest ik wel grinniken. Je weet soms niet of ie nou serieus is of niet. Maar dat geeft de kracht van het werk aan.

De Zotheid is geboren op de eilanden der gelukzaligen, gezoogd door Methe =dronkenschap en Apaedia= onwetendheid.
Haar gevolg bestaat uit allerlei negatieve eigenschappen: eigenliefde, vleierij, genotzucht en onverstand.
De zotheid van vriendschap, van liefde, van oorlog en de nadelen van wijsheid; alles krijgt een veeg uit de pan.
‘Als de stervelingen allen omgang met de wijsheid geheel vermeden en hun leven in onafgebroken verkeer met mij doorbrachten, dan zou er zelfs geen ziekte als ouderdom bestaan, maar zij zouden het geluk smaken van een eeuwige jeugd. Ziet gij dan niet, dat die sombere zwaarhoofden, die hun leven deels aan wijsgerige studiën, deels aan ernstige en moeilijke zaken gewijd hebben, meestal, voordat zij geheel volwassen zijn, reeds den last des ouderdoms gevoelen, blijkbaar, omdat zorgen en onafgebroken ernstig nadenken langzaam maar zeker hun geest en hun edelste levenssappen uitputten?’
Maar ook personen moeten het ontgelden: van dichters tot rechtsgeleerden, van taalmeesters tot monniken en theologen.
Rechtsgeleerden zijn zelfingenomen, wijsgeren denken dat zij alleen wijs zijn en godgeleerden zijn laatdunkend en prikkelbaar en staan altijd klaar om iedereen angst aan te jagen.
Alles en iedereen wordt op de hak genomen vanuit de blik van ‘Zotheid’.
Wanneer je die bril op hebt kan ik mij voorstellen dat er van alles nogal ridicuul op een mens kan overkomen.
‘In heel zijn leven ontvlucht de vrome de dingen, welke met het lichaam verwant zijn, en voelt zich met onweerstaanbare macht tot het eeuwige, het onzichtbare, het geestelijke getrokken. Het natuurlijk gevolg van het hemelsbreed verschil van gevoelen tusschen dezen en genen omtrent alle dingen is, dat volgens de eene partij de andere aan waanzin lijdt, hoewel deze benaming met meer recht aan de vromen toekomt dan aan de groote menigte, als ik tenminste goed zie.’

Erasmus verwijst heel vaak naar al dan niet wijze personen uit het verleden. Die worden allemaal in noten vermeld. Veel van hen zeggen me niet zoveel.
Zelfs verwijst hij een keer naar zijn eigen geschrift de ‘Adagia’: een verzameling van Griekse en Latijnse spreekwoorden. In hoofdstuk LXI. Hij gebruikt in dit boek ook nogal veel spreekwoorden en gezegdes.
Regelmatig kwam ik de naam ‘Scotus’ tegen en ik neem aan dat hij Duns Scotus daarmee bedoelde.
Ik heb niet alle nootjes nagevlooid.

Dat Erasmus geen hoge dunk heeft van vrouwen bewijst hij in zijn ‘besluit'.
‘Zijt gij soms van oordeel, dat ik in mijn spreken wat al te uitgelaten of al te lang van stof geweest ben, bedenkt dan, dat het niet alleen de Zotheid, maar ook een vrouw was, die het woord heeft gevoerd. Doch herinnert U desnietttemin ook dit Grieksch spreekwoord: een gek kan ook dikwijls een woordje, dat van pas is , spreken, tenzij ge soms mocht van oordeel zijn, dat dit volstrekt niet op vrouwen slaat.’

Klopt ja, het is vrouwe dwaasheid ('ivveleth in het Hebreeuws) maar ook vrouwe wijsheid (chokmah).
Helaas heeft vrouwe Zotheid ook van wijsheid geen hoge pet op. Zo dwaas is zij.

Clinton/ Trump

Met een half oog en oor volg ik de presidentsverkiezingen in Amerika. Een beetje half want ik vind het een grote, geldverslindende - en met modder gooiende poppenkast.
Vanaf het begin ben ik echter wel voor Hillary Clinton geweest.
Voornamelijk omdat zij al jarenlang ervaring heeft en het klappen van de zweep kent van binnenuit en ook een beetje omdat zij een redelijke, koele, zakelijke vrouw is. Ik heb ‘haar’ verhaal gelezen. (‘Mijn verhaal’: uitgegeven in 2003)
Plus dat ik in de verste verten niet begrijp waarom iemand op Trump zou stemmen.
Is er een grotere blaaskaak te vinden op dit ondermaanse? Ik wil zijn foto niet eens op mijn blogje hebben.
Na de vele aantijgingen aan zijn adres de afgelopen dagen lijkt het mij logisch dat zijn achterban zich ook eindelijk eens achter de oren gaat krabben.
Hoe heeft hij in hemelsnaam ooit zover kunnen komen? Welke onderbuik gevoelens bespeelde hij zo doeltreffend? Ik begrijp er niets van.
De geweldige speech van Michelle Obama maakt het (hem) op een geweldige manier geheel af. Zij bezit aan emoties wat Hillary tekort komt.

Wat gaat er gebeuren met de Republikeinse partij zo kort voor de verkiezingen.....

Wat is de wereld trouwens anders dan een groot schouwtoneel, waarin ieder, onder het masker van een ander optreedt en zijn aangenomen rol speelt, totdat de grote Regisseur hem van het toneel laat verdwijnen.
Erasmus (1469 – 1536) in ‘de Lof der Zotheid’