Georg Hegel

Georg Wilhelm Friedrich Hegel (1770 – 1831)was een protestant-van-het-Lutherse-type filosoof die voortborduurde op Kant.
Bij hem denk ik spontaan aan zijn dialectiek: these, antithese en synthese maar dat is helemaal niet ter sprake gekomen. Die begrippen komen trouwens al eerder voor in de filosofie. Bij Kant en Fichte. Hegel heeft dat ws. degelijker uitgewerkt.
De Franse revolutie van 1789 – 1799 bracht een scheiding teweeg in het denken. De monarchie werd afgeschaft en de ‘vrijheid, gelijkheid en broederschap’ werden gevierd. Nog geen tien jaar later heerste keizer Napoleon als een absoluut monarch. Het kan verkeren.

Hegel probeerde de erfenis van de Verlichting nog een beetje te bewaren door de problemen die bij Kant waren gerezen op te lossen.
Die problemen waren:
1. De scheiding tussen natuur en moraal. (de fenomenale wereld en de noumenale; de ‘Erscheinung’ en het ‘Ding an sich’) Om tot kennis te komen zijn twee dingen nodig: het aanschouwen van het materiele en het ordenen door de menselijke geest.
2. De facticiteit; hij stelt meer dan hij bewijst; heeft zijn eigen programma niet consequent doordacht.
Hoe doet Hegel dat?
Er is geen scheiding tussen de natuur en de moraal; alles hangt met elkaar samen. Religie is een verbindende factor. (Monisme, Spinoza) Hij streeft met zijn dialectiek naar een totaalconcept. De menselijke geest is de absolute geest in wording in een dialectische beweging.
Veel wat we over Hegel weten komt van Heinrich Heine die een leerling van hem was en hem een man van karakter noemde. Karl Marx was ook leerling, maar die komt later.
Hegel is ook omstreden: Russell schrijft: ‘Zelfs wanneer (zoals ik zelf meen) vrijwel alle theorieën van Hegel onjuist zouden zijn, blijft hij toch van betekenis, en niet uitsluitend om historische redenen, als de beste vertegenwoordiger van een bepaalde vorm van filosofie, die bij niemand anders zo logisch en op allesomvattende wijze is doorgevoerd.’ (uit zijn: ‘de geschiedenis van de Westerse filosofie’)

Russell kan wel denken dat het allemaal onzin was van Hegel maar hij leerde ons toch mooi dat we met historisch besef de geschiedenis moesten bekijken. Daarvoor werd de werkelijkheid beschouwt als een complexe materie die verklaard kon worden; maar de werkelijkheid is in beweging. Er is een ontwikkeling gaande. Om nu iets goed of fout te kunnen bestempelen is historisch besef nodig.
"Das was ist zu begreifen, ist die Aufgabe der Philosophie, denn das was ist, ist die Vernunft. Was das Individuum betrifft, so ist ohnehin jedes ein Sohn seiner Zeit; so ist auch die Philosophie ihre Zeit in Gedanken erfasst.

Uit zijn filosofie kwamen een aantal stromingen voort: het hegelianisme en het marxisme die Hegels denkwijzen volgden en de tegenstromingen: het existentialisme (Kierkegaard en Sartre) en de analytische filosofie. (Russell en de filosofen van het Wiener Kreis)

Hegel zou die dialectiek vast hebben gewaardeerd. Uit zijn idealisme ontstond de antithese van het materialisme. Daar borduurde Marx weer verder op.
Er valt natuurlijk veel meer te zeggen over deze denker; bijvoorbeeld over het belang van arbeid en de heer – knecht verhouding maar ik ben al blij wanneer ik bepaalde inzichten kan onthouden en kan kijken welke invloed dat heeft gegeven door de latere jaren heen en welke verbanden er te leggen vallen.


Disclaimer: Mijn schrijfsels zijn niet een exacte weergave van wat er op de Erasmus universiteit allemaal verteld wordt; ik denk graag zelf na, lees er van alles naast en associeer er lustig op los.
Dit is meer een poging om het gehoorde en gelezene enigszins voor mijzelf in overzichtelijke brokken samen te vatten.
Wat ik er zoal naast lees: Van Jostein Gaarder tot Russell; van Gijsbert van den Brink tot Donald Palmer en Bryan Magee en wat er op het web te vinden is.