Het verstand te boven

Geschreven door Herman M. van Praag in 2013. Als ondertitel: ‘Beproevingen van een verstandig mens’ en een volgend deel wordt in oktober 2014 verwacht.
Eerder las ik van hem ‘God en Psyche’ uit 2008. Dat gaf mij een aantal eyeopeners waardoor ik mij ging afvragen waarom we als PKN niet meer contacten zoeken met (messiaanse) joden en/of rabbijnen. Het sprak mij zeer aan en dit boek ook. Meneer van Praag is emeritus hoogleraar psychiatrie en neemt deel aan het debat over de vraag of we meer zijn dan ons brein. Ja, ja allemaal in reactie op het controversiële boek van Dick Swaab.
Dat was een inspiratiebron voor velen, voor of tegen. Wel mooi dat er zoveel loskomt aan argumenten en gedachten. Daar kun je als geïnteresseerde leek je voordeel mee doen.
Zo ook met dit werk van van Praag. Helder geschreven, boeiende gedachtegangen – ‘Ik verklaar mij nader’ - en een duidelijke mening waar ik het vaak mee eens kan zijn behalve met zijn idee van een vrije wil. Maar daar kom ik nog op.
Het is een beetje moeilijk een samenvatting te geven; hij behandelt verschillende onderwerpen zoals verstand, vernuft en verbeelding, wat is de geest, zin en zinverlies, zelfdoding en het doden van het zelf.
In ieder geval is het een pleidooi voor ‘wij zijn ons brein +’ en het nut daarvan.

Het boek bestaat uit verschillende delen; het eerste deel is een proloog, het tweede is getiteld: ‘Zin en tegenzin’ en het derde deel: ‘Ten hemel schreiend’.
Hoezeer ik het ook met hem eens ben in dit laatste deel – zou ik toch ergens joodse wortels hebben? - het bevreemde mij het meest. Het gaat over de joodse zelfhaat en zelfdestructie. Het is een deel wat naar mijn gevoel los staat van de rest. Zo namijmerend denk ik dat het beter zou zijn om een apart boek over de joodse volksaard te schrijven. Ik zie niet zozeer het verband met het voorgaande deel.
Waar ik het met hem oneens ben is die vrije wil. Maar misschien is het meer een kwestie van definiëren. Volgens Van Praag overschat Swaab de menselijke aanleg dat alles in het brein is vastgelegd. Van Praag noemt dat Brein- fetisjisme. Hij is de mening toegedaan dat de mens een vrije wil heeft maar op pag. 38 erkent hij dat de mens vaak minder rationeel handelt dan we denken. Onbewuste invloeden spelen mee in de besluitvorming. Milieu speelt een rol, biologisch en psychologisch.
Hij geeft voorbeelden uit zij eigen leven waarin hij beslissingen nam. Volgens hemzelf met een vrije wil. Ik geloof er niets van. Hij heeft drie jaar in een concentratiekamp gezeten. Waarom is hij later Psychiatrie gaan studeren en geen Bouwkunde o.i.d.? Ik zie daar een verband. De wilskracht en het doorzettingsvermogen wat hij ten toon spreidde zitten toch echt in zijn genen. En, ik vraag het er maar meteen achteraan: heeft zijn vrouw ook altijd gedaan en kunnen doen wat ze het liefst wilde?
Dingen die buiten de menselijke macht liggen vormen je als mens. Volgens van Praag (en Marc Slors, dat boek moet ik nu echt eens gaan lezen) heb je dan nog steeds een vrije wil, volgens mij vorm je een eigen wil die relatief vrij is. Vrij in relatie tot de keuzemogelijkheden.
Een wil die behoort tot je unieke zelf wat niet in het brein te vinden is maar wat er wel is. Dat is die +

Van Praag vindt een deterministische mensbeeld maar armetierig (pag. 41) Hij gelooft behalve in het brein ook niet in een God die alles voorbestemd. Ik moet daar een beetje om grinniken. Waarom?
Mijn leven is minstens zo spannend als het zijne. Ik weet toch ook niet wat er allemaal voor mij is voorbeschikt en wat er vast ligt en langs welke routes dat gaat? Ik bepaal toch ook gewoon wat ik wil binnen mijn mogelijkheden en op welke manieren ik iets doe? Ik neem toch ook de verantwoordelijkheid voor de keuzes die ik maak? God roept mij t.z.t. ook ter verantwoording en ik kan me daar dan ook niet met allerlei theologische, filosofische argumentatieve hoogstandjes van af maken.
Ik geloof dat het voor God, die alle mensenharten kent, peanuts is om omstandigheden zo in te richten en te sturen dat de mens exact de keus maakt die Hij in petto heeft. Een beetje zoals ook Mulisch beschrijft in zijn ‘Ontdekking van de Hemel’.

Op de cover staat een schilderij van Lodovico Cardi (1559 -1613) en verbeeldt de aartsvader Jacob met zijn droom bij Bethel. Zo richt van Praag een ladder op tussen het rationele en het irrationele. Tussen vernuft en verbeelding. Mooi gevonden.
Nu ben ik alweer nieuwsgierig naar zijn volgende boek.

Concert

Van ons concert op 31 mei zijn wat opnames gemaakt. Ik ben best wel een beetje trots.
Voor een amateur orkest klinkt het lang niet slecht.

De tuinman en de dood

Een Perzisch edelman

Van morgen ijlt mijn tuinman, wit van schrik,
Mijn woning in: 'Heer, Heer, één ogenblik!

Ginds, in de rooshof, snoeide ik loot na loot,
Toen keek ik achter mij. Daar stond de Dood.

Ik schrok, en haastte mij langs de andere kant,
Maar zag nog juist de dreiging van zijn hand.

Meester, uw paard, en laat mij spoorslags gaan,
Voor de avond nog bereik ik Ispahaan!' -

Vanmiddag - lang reeds was hij heengespoed -
Heb ik in 't cederpark de Dood ontmoet.

'Waarom,' zo vraag ik, want hij wacht en zwijgt,
'Hebt gij van morgen vroeg mijn knecht gedreigd?'

Glimlachend antwoordt hij: 'Geen dreiging was 't,
waarvoor uw tuinman vlood. Ik was verrast,

Toen 'k 's morgens hier nog stil aan 't werk zag staan,
Die 'k 's avonds halen moest in Ispahaan.'


P.N. van Eyck (1887-1954)


Gedicht over het niet kunnen ontlopen wat van Hogerhand besloten is.
Wat nou... vrije wil?
Een onderwerp wat ook in de film Knowing wordt behandeld.

Hindoeïsme

Het Hindoeïsme is één van de oudste religies van deze aardkloot.
Eigenlijk bestaat hét Hindoeïsme niet. Het is een verzameling van religies zoals bijv. : Bhakti, Jainisme, Sikhisme, en nog veel meer. Het is gewoon hetzelfde als gereformeerd Nederland. Alleen wanneer je er echt middenin zit weet je de precieze verschillen te duiden.
De oudste religieuze geschriften die gevonden zijn, zijn de Rag Veda’s. Zij stammen uit 1700 – 1200 BC. De Bijbel is volgens kenners voor het grootste deel geschreven tijdens de Babylonische ballingschap. Ongeveer 500 BC, ook al zijn er geschriften gevonden van ongeveer 1000 BC.
De Veda’s bevatten mythologische en poëtische schrijfsels over het ontstaan van de wereld , lof aan de goden en gebeden voor het leven.

Het belangrijkste boek van de Hindoes is de Bhagavad Gita, onderdeel van de veel grotere Mahabharata.
Verder is er op het wereldwijde web genoeg over het hindoeïsme en hun goden te vinden.
Een paar dingen die mij zijn opgevallen: het Hindoeïsme kent de oerklank ‘Ohm’.
Hiermee werd de wereld geschapen.

Ik ben dan weer zo vrij om het te vergelijken met het Goddelijke Woord wat wij vertalen met ‘Er zij licht’. Het spreekt intens tot mijn verbeelding dat er mogelijk zo’n oerklank heeft geklonken in dat allereerste begin.
In het begin was er dat Woord.
Toen ik in India was vond ik in een hotel een Bhagavad Gita in mijn nachtkastje en één tekst heb ik opgeschreven. Al bladerend viel mijn oog erop en wat ik las stond mij wel aan: ‘For one who sees me everywhere and sees everything in me, I am never lost, nor is he ever lost to me’. (Gita 6:30 Ik heb ‘m kunnen terugvinden. )

Verder sprak mij het Sikhisme wel aan.
Zij zijn monotheïstisch, geloven in één Schepper, ze zijn vergevingsgezind en – kastenloos! - zeer diaconaal. In de Sikhtempel in New Delhi, waar we blootsvoets en met bedekt hoofd in mochten, produceren ze met behulp van vrijwilligers zo’n twaalf tot veertien duizend maaltijden per dag voor de armen. Gratis!

Ik ben vergeten te vragen hoe ze dat in vredesnaam financieren. Mogelijk door de entreeprijzen van de toeristen. Indrukwekkend was het wel: lange rijen rustig wachtende mensen tot ze aan de beurt waren.
We hadden tijdens onze reis een Sikh bijrijder op de bus. Elke dag keurig in een wit overhemd en donkere pantalon en elke dag een andere kleur tulband. Ik liet mij graag door hem de bus uit helpen.

De meest bizarre uiting van het hindoeïsme was voor mij ‘de levende godin’ Kumari op Durbar Square in Kathmandu. Ik wist van haar bestaan niet af, maar via google is ook weer genoeg te vinden. Het bleek een meisje te zijn van ongeveer 5 jaar. Zij is Kumari totdat ze bloed. Dat kan een snee in haar vinger zijn of de eerste menstruatie; dan is zij Kumari-af en wordt er een nieuwe gekozen. Ze krijgt een kluizenaars opvoeding en onderwijs en zij mag zich op hoogtijdagen vertonen. In een draagstoel want haar voeten mogen de grond niet meer raken. En soms mag zij vanuit haar ‘paleis’ aan de toeristen zwaaien. We hebben geweigerd om te wachten tot zij zich aan ons wilde vertonen. Dat stuitte me zo tegen de borst; wachten op zo’n kind dat op gezette tijden de opdracht krijgt om even naar het publiek te zwaaien.
Helaas kan ik geen Nederlandse wikipagina over haar vinden. Wel een Engelse .
Er staan wel genoeg reisverslagen die haar noemen en het fenomeen uitleggen.
Hier een foto van de ingang van haar paleis.

Predikster VII

Je kunt beter zorgen dat je een goede naam hebt dan dat je er goed uit ziet. Wat heb je eraan om zo mooi en zo gezond mogelijk in je kist te belanden?
Het is ook beter dat je je weet te gedragen (en te kleden!) op begrafenissen dan op feesten want hoe ouder je wordt hoe meer je wordt geconfronteerd met begrafenissen en/of crematies.
Het is ook wijs om na te denken over je eigen dood. Pas wanneer je die hebt geaccepteerd en een plek hebt gegeven kun je echt gaan leven.
Je hebt meer aan opbouwende kritiek en opmerkingen die de geest prikkelen en tot nadenken stemmen dan loze complimentjes of een like-je op Facebook. Die zijn niet meer waard dan een kortdurend prettig gevoel. Je bent ze zo weer vergeten.
Blijf integer en loyaal, geduldig en nooit hoogmoedig. Erger je niet te snel aan mensen en dingen. Ik weet wel dat er ergens staat dat je geen ergernis mag geven, maar het ergeren áán van alles en nog wat is minstens zo dom. Het betekent dat je niet goed in je vel zit. Zoek de oorzaak!
Zeg nooit dat het vroeger beter was, dat is een nutteloze, domme opmerking. Je hebt te dealen met het hier en nu. Zet je daarvoor in.
Het afmaken van dingen waar je, vaak heel enthousiast, aan begint is belangrijk. Het geeft aan dat je doorzettingsvermogen hebt en geduld.
Aan wijsheid heb je meer dan aan geld.
Dat lijkt een open deur maar heel veel mensen missen de wijsheid om dat in te zien en lopen met euro tekens in hun ogen rond.

God is de oorzaak van alle dingen. Hij heeft alles gemaakt. Ook hetgeen je niet bevalt; de nare dingen. Wij kunnen niet in de toekomst zien voor het waaróm en daarover heb ik mijn hoofd al gebroken. Voorlopig zoek ik het in ‘soulmaking’. Al roept dat ook weer de nodige vragen op want het lijkt allemaal zo oneerlijk verdeeld.
Zoek niet de uitersten van allerlei dingen: wees niet al te rechtvaardig, wees soms ook gewoon barmhartig ook al druist dat tegen de rechtvaardigheid in. Lees niet te letterlijk maar ook niet te vergeestelijkend. Jezelf verheffen boven anderen omdat je denkt dat je slimmer bent is ook niet handig.
Acht de ander belangrijker dan je zelf bent.
Denk niet teveel in of-of maar meer in en-en. Daar kom je verder mee.
Ik ken geen mensen die alleen maar goed doen en alleen maar de juiste, wijze dingen zeggen en ik ken ook geen mensen die alleen maar fout doen en alleen maar onzin uitkramen.
Luister niet naar roddelverhalen. Ze dienen alleen om de spreker/spreekster een goed gevoel te geven. Roddel zelf dan ook niet.
Zo probeer ik wijzer en wijzer te worden. Maar of dat lukt? Tot een conclusie wil ik eigenlijk nog niet komen. Ik wil nog veel meer leren en ontdekken.
Het stukje over geslepen vrouwen sla ik maar over, wat moet ik daarmee? Ik zie namelijk wél vrouwen om mij heen die respect afdwingen. Vrouwen hebben sinds de ‘predikertijd’ ook een ontwikkeling doorgemaakt. Gelukkig maar. Helaas is die ontwikkeling er niet gekomen dankzij ‘Bijbelgetrouwe’ mensen.
Ik heb eerder ondervonden dat je moet oppassen voor mannen die net doen of ze heel erg in je zijn geïnteresseerd. Het is niet echt en ze kunnen dat niet lang volhouden, hun ego’s zijn te groot en denken al snel dat je in denkvermogen geen partij bent voor hen en dat alleen maar omdat je op een andere manier denkt. Dat is een beetje dom.

EO jongerendag

14 juni was daar de veertigste editie van de EO jongerendag. Heel lang geleden ben ik er ook eens geweest. Helaas kan ik me daar weinig van herinneren. Ik weet niet eens meer wáár het toen werd gehouden. Wat ik nog wel weet is de grote mensenmassa en de herrie om mij heen. Bijbelstudie werd in die tijd gehouden door Henk Binnendijk. Ik dacht dat Joni Eareckson Tada er ook was. Maar ook dat weet ik niet meer zeker. Waarschijnlijk ben ik totaal overprikkeld thuis gekomen.
Volgens de kranten is er wel iets veranderd sinds die tijd. Er is minder Bijbelstudie en meer en hardere muziek. Nee, niets voor mij, maar ik behoor ook niet meer tot de doelgroep.
Het NOS journaal schijnt de EO jongeren dag, het ‘christelijke Pinkpop te hebben genoemd.
Komisch, we zouden het Pinkpop natuurlijk met dezelfde vaart een seculiere jongerendag kunnen noemen.
Zoek de verschillen.

Lang geleden ben ik gestopt met becommentariëren en beoordelen van deze dagen. Ik begrijp het wel. Ondanks dat in de Bijbel op verschillende plaatsen staat dat God gebiedt dat de Joodse feesten ‘vrolijk’ zullen zijn, (Deut 12: 7,12,18; 14: 26;16: 11,14,15 SV) wil dat binnen veel kerken, met de ‘hoge feesten’, niet echt lukken.
Laat de jeugd lekker.
We leven na Pinksteren, laten we daarom niet vergeten dat de Geest alle talen spreekt.

De filosofie leert ons ons lot te begrijpen.
De religie leert ons het met vertrouwen te dragen.
De kunst leert ons er de schoonheid van te ervaren.

Ernst von Feuchtersleben (1806 - 1849)
Oostenrijks arts, dichter en filosoof