Arie

..........en toen was Arie er niet meer.
Omgekomen bij de aanslag in Burkina Faso op 16 januari.
Over hem had ik het in dit bericht.
De hemelkoren hebben er een enthousiaste stem bij gekregen maar hier op aarde zal hij zeer gemist worden.

Een korte geschiedenis van de tijd

Geschreven door Stephen Hawking, de bekende Engelse natuurkundige, wiskundige en kosmoloog in samenwerking met de journalist Leonard Mlodinov.
Het is een nieuwe versie van het succesboek 'A brief History of Time' (Nederlandse vertaling: Het heelal).
Ze hebben daarbij de wezenlijke inhoud van dit eerdere boek bewaard, en op sommige punten uitgebreid en aangepast aan de laatste ontwikkelingen van het wetenschappelijk onderzoek.
De eerste druk stamt uit 2005; ik las de vijftiende van 2015.
Een boek over relativiteit, supernova’s, zwarte gaten, superzwaartekracht en snaar theorieën.
Ik had mij schrap gezet omdat ik iets heel moeilijks verwachtte maar de schrijfstijl is prettig. Kennelijk heb ik toch meer onthouden van die paar jaar wis- schei- en natuurkunde op de middelbare school dan ik dacht. Ook al is er sinds die tijd heel wat veranderd, ik kon het inhoudelijk redelijk volgen.

Tijdens een discussie op een forum kwam het determinisme voorbij en de opmerking dat het achterhaald zou zijn. Zo werd mijn nieuwsgierigheid weer eens geprikkeld.
Hoe zit dat? Moet ik mijn deterministische blik en het daarbij behorende wereldbeeld van de (Goddelijke) predestinatie gaan bijstellen? (genoemd op p. 118)
Ik geloof dat het niet het geval is. De wereld is achterwaarts deterministisch maar om de toekomst te kunnen voorspellen, zoals Laplace dat graag wilde, komt het ‘onzekerheidsprincipe van Heisenberg’ om de hoek kijken.
Op dit onzekerheidsprincipe is de kwantummechanica gebaseerd: de theorie die de microscopische wereld bestudeerd. De Relativiteitstheorie echter heeft juist de macroscopische wereld tot onderzoeksveld en deze theorieën zijn met elkaar in conflict. (en de droom van Stephen Hawking is om een formule te vinden die de complete werkelijkheid beschrijft en verklaart. De unificatie van de natuurkunde.)
Het onzekerheidsprincipe leert dat we, om de toekomst te kunnen voorspellen we moeten weten hoe deeltjes, in dit geval fotonen, zich gedragen en moeten we de huidige positie én snelheid kunnen berekenen. Hoe nauwkeuriger we echter de positie van een deeltje willen meten, des te onnauwkeuriger zal de meting van de snelheid uitvallen en vice versa.

Het hoofdstuk over wormgaten en tijdreizen is ook interessant. Wanneer tijdreizen mogelijk wordt wil ik graag eens terug naar de tijd van Franse Revolutie, de bestorming van de Bastille. Vraag me niet waarom.
Maar ik geloof niet dat het ooit mogelijk wordt. Zou dat wel het geval zijn dan zouden we namelijk nu allang onder de voet zijn gelopen door zwermen toeristen uit de toekomst. (P 153) Grappig, daar had ik nog nooit over nagedacht.
Terugreizen en de toekomst veranderen gaat ook niet werken zoals de film ‘Knowing’ verbeeld.
De geschiedenis ligt vast, de vrije wil is een illusie. Waarom verbaast mij dat niet. *grinnik*
Alleen wanneer tijdreizigers in theorie in een alternatieve geschiedenis/ een extra dimensie belanden zijn ze vrij zoals in de film ‘Back to The Future’.
Maar volgens de snaartheorie, die een mogelijke kandidaat is voor die unificatie van de theoretische natuurkunde, geven extra dimensies problemen voor het leven hier op aarde. Het antropisch principe (finetuning) leert ons dat wij hier kunnen leven omdát alle natuurlijke voorwaarden en dimensies precies zo zijn afgesteld dat leven mogelijk was/is.
Een verandering daarin zal desastreuze gevolgen hebben.
Deze theorie heeft zich nog niet helemaal uitgekristalliseerd en kan (nog?) niet getest worden. Dat zou in het CERN in Zwitserland moeten gebeuren.

Maar stel......stel dat we op een dag een volledige theorie ontdekken
dan.....kunnen we misschien achter het grote ‘WAAROM’ komen en zullen we weten hoe God denkt.
Met dit optimisme besluit het boek.

If you have a garden and a library, you have everything you need.

Cicero (106 – 43 BC)

Persoonlijk zou ik daar nog wat muziek aan toe willen voegen.
En omdat ik toch in de 21ste eeuw leef: een internetverbinding-kje.

Kijken in de ziel

Afgelopen maandag bleef ik hangen in het programma ‘Kijken in de ziel’.
Het ging ergens over op de Nederlandse TV!
En ook nog over één van de meest belangrijke zaken van ons menszijn.

Coen Verbraak sprak met acht mensen van verschillende leeftijden die een ‘slecht nieuws gesprek’ achter de rug hadden en geconfronteerd werden met hun eigen eindigheid.
Hun doodvonnis.

Gek is dat. Zodra je geboren wordt heb je je doodvonnis op zak en toch is het heel confronterend wanneer het uitgesproken wordt door een arts, een medemens.
Je wordt stilgezet terwijl de wereld door draait.
Ik stel het mij voor als het lege gevoel dat mij als kind overviel wanneer ik met gym op de basisschool een potje trefbal speelde. Daar was ik best goed in en hoorde meestal bij de survivors maar het gebeurde wel eens dat ik voortijdig werd afgegooid, aan de kant moest en de rest gewoon doorspeelde. Dat gaf mij een vreemd leeg gevoel.
Daar had ik niet op gerekend.
Vanaf mijn achttiende ben ik, als verpleegkundige, voortdurend met dit soort lijden geconfronteerd en dat heeft zijn weerslag gehad op mijn eigen leven en het omgaan met mijn eigen dood.
In die tijd, de jaren zeventig en tachtig van de vorige eeuw waren de vijf fasen van Elisabeth Kübler- Ross ‘populair’.
De ontkenning, het marchanderen, de woede, het verdriet en de aanvaarding.
Door René Gude, filosoof en één van de geïnterviewde, teruggebracht naar: verdriet, angst en woede.

Maar woede was er eigenlijk niet bij de geïnterviewden. Waarom boos zijn en op wie?
De vraag ‘waarom ik’ werd zelfs pervers genoemd door Albert de Lange (adjunct hoofdredacteur van het Parool) want dat impliceerde het ‘liever jij dan ik’.
Eerder was het de vraag: waarom ik niet?
In deze tijd waarin er zoveel mensen zijn die kanker krijgen houdt iedereen er denk ik wel een beetje rekening mee dat die diagnose kan komen en je moet overstappen van de speedboot in de roeiboot.
Het is nog steeds doodsoorzaak nummer 1.

De speedboot- roeiboot metafoor zal er wel in blijven denk ik zo.
Hij is van René Gude.
Wanneer je in het volle leven bent is het alsof je vaart in een speedboot met het zicht op de toekomst en horizon. Wanneer je je doodvonnis krijgt moet je overstappen in een roeiboot met je rug naar de toekomst. Die is er niet meer. Je gaat langzamer en bewuster varen en kunt alleen nog terugkijken.
Eigenlijk doen ook alle hoogbejaarde mensen dat. Terugkijken en graag over vroeger praten want er is weinig anders. Het hoort ook bij díe fase van het leven om in geuren en kleuren te vertellen over je wapenfeiten.
Ach.....is niet alles ijdelheid?

De rust en de openheid in de gesprekken boeide mij. Ook de kalme aanvaarding.
Op 11 januari is er een tweede uitzending. Ik weet niet of ik die ga kijken. Het heeft wel weer even genoeg opgerakeld in mijn geest. Ik kan wel een boek schrijven over de houdingen van mensen op hun sterfbed. Verschillende staan nog op mijn netvlies.
Maar boeken die andere mensen schrijven over deze processen lees ik zelf nooit dus schrijf ik die maar niet. Boeken zijn er voor mij om even afstand te nemen van dit leven in deze wereld en niet om er op deze manier mee geconfronteerd te worden.

Nee, over religie werd in deze aflevering niet gesproken.
Het was de ‘kale, naakte mens’ met zijn/ haar emoties zonder een Goddelijke warme mantel.
Ik moet er nog over nadenken of ik dat positief of negatief vind.


Uitzending gemist? Hier terug te kijken

The Hours

Een film uit 2002 geregisseerd door Stephen Daldry naar een boek van Michael Cunningham.
Meryl Streep, Julianne Moore en Nicole Kidman spelen de hoofdrollen.
De laatste speelt, nauwelijks herkenbaar, Virginia Woolf die een boek schreef; Mrs Dalloway.
Nicole kreeg er een Oscar voor.

De eerste verhaallijn, waarin Virginia Woolf het boek schrijft, speelt zich af in 1921. Eigenlijk moet je eerst dit boek, wat in 1925 uitkwam, lezen. Dan begrijp je ongetwijfeld meer van de film. Het boek is de verbindende factor.
Julianne Moore speelt een zwangere huisvrouw Laura Brown die in 1951 het boek leest en daar zeer door wordt beïnvloed.
Meryl Streep tenslotte speelt Clarissa Vaughn (vernoemd naar Clarissa Dalloway uit het boek) in 2001 die de zorg op zich heeft genomen van de zoon van Laura die aan aids lijdt en die met bloemen en feestjes in de weer is zoals Mrs Dalloway.
Zo word zij door Richie dan ook genoemd.
Drie verhaallijnen die elkaar afwisselen. Elk met hun eigen tijdssfeer. Knap gedaan.

Zelfmoord en het recht daarop menen te hebben is een belangrijk thema in de film.
Wat ik zelf ook een heel intrigerend iets in de film vond was de verstikkende bezorgdheid van de partners van Virginia en Laura.
Clarissa was als variatie op het laatste koppel degene die verstikkend werkte.
‘That is what we do. That is what people do. They stay alive for each other.’
Mensen kunnen menen liefde te hebben voor hun partner maar hebben niet door dat het eigenlijk egoïsme is. Het is zo’n slurpende/zuigende ‘liefde’.
Mensen als Virginia, Laura en later Richie voelen zich gevangen en komen daar niet los van dan door weg te lopen of voor de dood te kiezen.
Ik kan me voorstellen dat in real life mensen die hier mee te maken krijgen voor zichzelf ‘de luiken laten zakken’ om te kunnen overleven.

Een grappig voorbeeld van verbindende quotes van de ladies:

Virginia Woolf al schrijvende : Mrs. Dalloway said she'd buy the flowers herself.
Laura Brown al lezende: Mrs. Dalloway said she'd buy the flowers herself.
Clarissa Vaughn al organiserende: Sally, I think I'll buy the flowers myself!

Mooie muziek van Philip Glass!

Hebben en Zijn

Op school stonden ze op het bord geschreven.
Het werkwoord hebben en het werkwoord zijn;
Hiermee was tijd, was eeuwigheid gegeven,
De ene werklijkheid, de andre schijn.

Hebben is niets. Is oorlog. Is niet leven.
Is van de wereld en haar goden zijn.
Zijn is, boven die dingen uitgeheven,
Vervuld worden van goddelijke pijn.

Hebben is hard. Is lichaam. Is twee borsten.
Is naar de aarde hongeren en dorsten.
Is enkel zinnen, enkel botte plicht.

Zijn is de ziel, is luisteren, is wijken,
Is kind worden en naar de sterren kijken,
En daarheen langzaam worden opgelicht.


Ed Hoornik (1910-1970)

God vergeten

Geschreven door Hans Hillen in november van het bijna afgelopen jaar.
ondertitel: ‘gedachten over de mens in een tijdperk van technologie’

Hillen (1947) studeerde sociologie en journalistiek, is lid geweest van de eerste én tweede kamer en was tijdens het kabinet van Rutte 1, twee jaar lang minister van Defensie.
Hij is een waarnemer en probeert in dit boekje zijn bevindingen te delen.
Mijn oog viel op de zinsnede ‘totalitaire staat’ die door Hannah Arendt ook vaak werd gebezigd en mijn belangstelling was geboren.

Hillen benadert problemen in de samenleving vanuit de religie of eigenlijk meer het wegvallen daarvan.
Hij heeft een pragmatische manier van omgaan met religie en betoogt dat met het vervagen van de religie in onze samenleving het morele kompas van de mens slijtplekken is gaan vertonen.*
De overheid probeert dat te verhullen met steeds meer wetten en regels en toezicht om het gewenste gedrag af te dwingen maar wanneer dit doorzet belanden we in een totalitaire staat.
Het is aan de mens zelf om dat te voorkomen door zich als een moreel en ethisch mens te gedragen. En waarom niet teruggrijpen op de 10 eenvoudige leefregels die het fundament van het joods-christelijke geloof zijn?

Ik kan het daar alleen maar mee eens zijn. Natuurlijk zijn ongelovigen ook ethische mensen en vaak ook nog beter dan gelovigen maar zij hebben geen ijkpunt, geen autoriteit om zich naar te voegen.
Moet dat dan?
Ik denk dat alleen heel sterke persoonlijkheden op zichzelf moreel en ethisch kunnen blijven en handelen; juist ook wanneer de verleiding komt.
Het gros van de mensheid is daartoe niet voortdurend in staat. Denk ik.
Wie zichzelf een beetje kent......en dan geldt natuurlijk weer: zoals de waard zelf is....

Ooit las ik een boek van Patrick Loobuyck : ‘Moraal zonder God?’ (uit 2005).
De ‘dood van God’ is een verlies voor de moraalfilosofie en hij pleit vanwege het ontstane dilemma voor ‘moreel fictionalisme’. Het net doen alsof terwijl we weten ‘dat God dood is’.
Hoe ingewikkeld wil je het hebben?
Het lijkt een variant op Voltaires uitspraak: ‘Als God niet bestond moesten ze Hem uitvinden’.
Het is in ieder geval een erkenning dat we zonder het geloof in een Hogere Autoriteit die van ons verantwoordelijkheid vraagt en zal vragen, een probleem hebben in de moraalfilosofie.
In principe is de atheïstische mens in zijn morele activiteiten door niets gebonden.
"Als men bij de mensheid het geloof in de onsterfelijkheid vernietigt dan verschrompelt niet alleen de liefde , maar ook iedere vitale kracht die het leven op aarde voortdrijft. Sterker nog: in dat geval zal niets meer amoreel zijn, alles zal geoorloofd zijn tot aan kannibalisme toe." (p 94/95 van de gebr. Karamazov van Dostojewski. Ik heb een Pandorauitgave)
Ook Immanuel Kant deed al een poging en bedacht het categorische imperatief – de zedelijke norm die absolute geldigheid heeft - met behulp van het redelijke criterium van de universialiseerbaarheid.
Dat betekent: de norm volgens welke ik handel moet voor iedereen kunnen gelden. Die norm mag niet worden beïnvloed door verlangens, sympathie of antipathie; ze moet goed zijn in zichzelf.
Maar uiteindelijk erkende ook Kant dat moreel handelen alleen maar zinnig is in een moreel universum.

Terug naar Hillen.
Hij pleit voor zingeving zoals ook Hannah Arendt deed maar Hillen doet dat vanuit de religie.
‘Waardepatronen hebben worteling nodig in een onderliggen zedenleer om te blijven voortleven [..]en religie is een duurzame voedingsbodem gebleken door de eeuwen heen. Naastenliefde en onbaatzuchtigheid verschralen wanneer de kweekgrond gaat ontbreken.’

Ook over de ‘ongelimiteerde vooruitgang’ van Hannah ofwel de wetenschap doet Hillen uitspraken. ‘De mens die in elk opzicht zijn eigen lot wil besturen, (en dat loopt zo langzamerhand de spuigaten uit) loopt het risico zijn eigen belang nog meer te overschatten dan hij toch al doet. Dat gaat ten koste van het belang van anderen. Dat leidt tot een onaangename samenleving.’
‘Met technologie wordt het Nirwana niet bereikt’.
Nee, in de vooruitgang zonder zingeving zullen geen antwoorden gevonden worden op de grote levensvragen.

Hillen is niet bang voor de Islam. Deze is onderling teveel verdeeld om een werkelijk gevaar te vormen voor het westen. Hij breekt wel een lans voor de Moslims die hier komen en vanuit hun referentiekader een cultuurschok lijken te ondergaan wanneer ze ontdekken dat wij zelf al geen respect hebben voor onze eigen cultuur en overheid.

Het kleine boekje van maar 89 bladzijden maakte best wel veel los. Hij schrijft tamelijk ingedikt en er valt nog veel meer over te zeggen.

Eén flink punt van kritiek heb ik wel: hij gaat er te gemakkelijk vanuit dat een mens een vrije wil heeft en lijkt zich helemaal niet bewust te zijn van alle discussies hierover door de eeuwen heen.


*
Ter illustratie uit de krant (AD) van vandaag (30 dec. 15)
Op de voorpagina - dat zegt als iets! – staat een bericht over Hollanders die illegaal in Duitsland vuurwerk inslaan omdat het daar goedkoper is.
‘Dat ze illegaal bezig zijn deert hen niet’, “de politie controleert toch niet.”

Ja, dan zijn we diep gezonken en solliciteren we naar een totalitaire staat.

'De toestand van de menselijke moraal valt in twee zinnen samen te vatten: We zouden moeten. Maar we doen het niet.'
Kurt Tucholsky
Duits schrijver 1890-1935