Hannah Arendt, de studie 2

De filosofie herdacht: Denken met Hannah Arendt.

Het eerste deel van haar boek had als ondertitel ‘verschijnen’; het tweede deel heet: ‘mentale activiteiten in een wereld van verschijnselen’.
Ik begin ook een beetje te snappen wat ze wil. Het oude, metafysische denken ontmantelen, het goede daarvan behouden en iets nieuws er voor in de plaats brengen.



Dat maakt ze duidelijk met een paar regels uit ‘The Tempest’ van Shakespeare (p 267):
“vijf vadem diep ligt je vader,
zijn gebeente is koraal geworden,
Deze parels waren zijn ogen.
Niets van hem gaat verloren
maar verandert op de bodem van de zee
tot iets rijks en vreemds.”

Een indeling:
de actieve mens (vita activa) bestaat uit arbeiden, werken en handelen. Arbeiden is in je levensbehoeften voorzien; werken is bezig zijn met ‘werken der duurzaamheid’ voor het algemene nut en handelen heeft te maken met het betekenis geven; de vrijheid van mensen om bij elkaar te komen, in gesprek te gaan en tot overeenstemming te komen. Beschreven in haar boek ‘The Human Condition’ uit 1958.
De passieve mens (vita contemplativa) houdt zich bezig met denken, willen en oordelen. Beschreven in ‘The life of the Mind’. (1973) Waarvan het laatste deel niet geschreven is i.v.m. haar overlijden.

Het vroegere denken was gericht op het zoeken naar waarheid. Kende je de waarheid dan was je ‘klaar’. Het was een rechte lijn. Dat klinkt – voor mij in 2015 - inderdaad meer alsof het bij de wetenschap past en niet bij de filosofie.
Het denken van de mens is geen rechte lijn, het denken speelt zich af in cirkels. *
Op die manier probeert de mens zich de wereld toe te eigenen, grip te krijgen en het vreemde buiten te sluiten.
Dat denken van ons, die mentale activiteiten zijn onzichtbaar. Hoogstens zie je soms aan iemand ‘dat hij/zij er niet helemaal bij is’. Die afwezigheid noemt Hannah negatief want het is het wegvallen van de interesse in de omringende wereld.
Zelf vind ik dat niet echt negatief. Soms moet je gewoon even verder doordenken over een opmerking, dan sluit ik mij af. En het is ook handig dat je dat kunt doen wanneer je op plaatsen bent waar je eigenlijk niet wil zijn.
Er valt altijd wel iets te denken.
Verderop schrijft ze toch ook weer dat ‘het bij zichzelf zijn en het met zichzelf verkeren, het meest opvallende kenmerk is van het leven van de geest.’
Een existentiële toestand waarin je jezelf gezelschap houdt.
Mooi toch? Zo ben je nooit eenzaam.
In tegenstelling tot wat David Grossman beweert in zijn, overigens mooie, boek(je) ‘de omhelzing’.
Een omhelzing is geen garantie tegen eenzaamheid.

Dat denken van ons is ‘talig’. Wij verzinnen woorden en benoemen de dingen. Het denken heeft de taal/ het spreken nodig om het denken weer te activeren. Binnen die taal zit ruimte en is aan verandering onderhevig.
Ze schrijft over het belang van metaforen. ‘Aanschouwing is de leidende metafoor voor de filosofische waarheid’. Je roept iets - het onzichtbare - op tot verschijnen doormiddel van verhalen/ beelden.
Dat is, even tussendoor, in mijn ogen ook een theologische waarheid.
Hannah gebruikt bijvoorbeeld de metafoor van een tafel voor het publieke domein. We kunnen er aan plaatsnemen en onze meningsverschillen ‘ter tafel’ brengen. Dat roept op om te denken. De tafel verbindt en biedt ruimte aan de pluraliteit in de samenleving die zij hoog in het vaandel heeft staan. Dit in tegenstelling tot totalitarisme waarin het denken verdwijnt.
In de wiskunde zijn symbolen zelfs belangrijker en ‘deze gezichtsmetaforen kunnen beter uitdrukking geven aan de onderliggende fenomenen die tegen hun wil in tot verschijnen gedwongen worden.’
‘Voor de geest is geen metafoor te bedenken of het zou de ‘gewaarwording van leven’ zijn’. (p 165)
Meteen moet ik dan aan Descartes denken: ‘ik denk dus ik ben’. Hannah benadert het dan volgens mij fenomenologisch: het leven doet zich aan mij voor.

Ze wil dus het oude denken ontmantelen en er iets nieuws/beters voor in de plaats stellen. Alleen heb ik dan nog geen duidelijk idee wat precies en op welke manier. Ze is bang voor totalitarisme en consumentisme, zoveel is wel duidelijk.
Haar wil om de dingen te begrijpen haal ik wel uit haar boek maar ik mis nog een heldere visionaire blik van waar ze nu precies heen wil.
Maar dat geeft niet; ik heb nog een aantal weken te gaan.


* Dat ‘circulair denken’ is ook een metafoor.... ‘en de meest glorieuze rechtvaardiging in de filosofie van de cirkelredenering’. *gniffel*

Disclaimer: dit blogbericht gaat niet alleen over haar boek maar ook over hetgeen in de lessen wordt besproken en waarvan ik voor mezelf een samenhangend geheel probeer te maken.

Het nulnummer

Numero Zero; geschreven door Umberto Eco (1932) in februari dit jaar. Ik las de tweede druk van maart.

Omdat ik zo ongeveer alle fictie van hem gelezen heb was ik wel nieuwsgierig naar dit boek. En zoals dán te verwachten is valt het een beetje tegen.
Op zichzelf een boeiend hoofdthema: is Mussolini wel echt vermoord of heeft hij zijn leven in betrekkelijke vrijheid ergens afgemaakt?
Ik moest een beetje denken aan ‘Siegfried’ van Harry Mulisch. Wij maar denken dat het ‘kwaad’ is geëlimineerd maar ondertussen……

Het boek speelt zich af in Milaan in 1992 gedurende de ambtstermijnen van de premiers Andreotti en Amato.
Een groep mensen gaan in opdracht van hogerhand een aantal nulnummers schrijven voor een krant met behulp van ‘oud nieuws’ in een nieuw jasje en dat van commentaar voorzien. Mensen zijn toch vergeetachtig dus het komt niet zo krap.
Simei, de hoofdredacteur en Colonna, de ik-persoon zijn als enigen op de hoogte van de werkelijke reden van dit project: te bewijzen dat het mogelijk is om scenario’s te schetsen aan de hand van ernstige voorvallen, die zelfs de politie niet weet.
Een nulnummer kan elke willekeurige datum hebben dus kan als voorbeeld dienen hoe een krant eruit had kúnnen zien en krijgt daardoor iets orakelachtigs.
‘Het is niet het nieuws dat de krant maakt, maar de krant die het nieuws maakt.’
Iedereen heeft zo zijn/haar taak , maar Braggadocio komt achter een zaak die wel eens explosief zou kunnen zijn.

Colonna voelt zich een loser maar ‘losers hebben, net als autodidacten, een veel breder kennis dan winnaars, als je wilt winnen moet je alles weten van één ding en geen tijd verdoen met het leren van al het andere, het genot van eruditie is voorbehouden aan losers. Hoe meer je weet hoe meer er in je leven niet goed is gegaan’.

Dit boek is duidelijk bedoeld als een aanklacht tegen de journalistiek waar het niet zo nauw wordt genomen met de waarheid. Alles wordt zó aangeboden dat het waar zou kúnnen zijn en wordt er een appél gedaan op de fantasie van mensen die de neiging hebben om zelf het nieuws aan te vullen op basis van onderbuik gevoel oftewel niets.
Zo ook dit boek. *gniffel*
Je voelt de irritaties van Eco in deze thema’s. Ik begrijp hem.
Politiek rechts vreet iets uit om het politiek links in de schoenen te schuiven en andersom. Ach, we zien het overal gebeuren. Ik denk aan de inval in Irak waar kernwapens zouden zijn. Ze moeten nog gevonden worden geloof ik.
Verder is Eco er nog steeds van overtuigd dat alles met elkaar samenhangt.
P 49: ‘zie je hoe alles met elkaar verband houdt?’
Een uitspraak van hem uit ‘de slinger van Foucault’
...als je verbanden wilt vinden vind je die altijd, overal en in alles, de wereld explodeert in een netwerk, in een draaikolk van verwantschappen en alles verwijst naar alles, alles verklaart alles...

Redactievergaderingen zijn ook uitgelezen plekken om Eco’s eigen irritaties te ventileren:
...juffrouw Fresia, dat is uw eerste taak, u inlezen in kranten en tijdschriften waar horoscopen in staan en er een aantal terugkerende patronen uit destilleren. Maar beperkt u zich tot optimistische voor spellingen, de mensen houden er niet van om te horen dat zover een maand zullen sterven aan kanker. En stel horoscopen samen die voor iedereen kunnen gelden, ik bedoel, een lezeres van zestig zal niet kunnen geloven in de voorspelling dat er binnenkort een jonge man voor haar zal vallen, maar wel in de voorspelling dat, ik zeg maar wat, steenbokken in de komende maanden iets al overkomen waar ze gelukkig van zullen worden: dat gaat voor iedereen op, voor pubers als die ons toevallig lezen, voor ouwe taarten en voor boekhouders die hopen op salarisverhoging.’

Het enige probleem van dit boek is dat het te dun is. Veel te dun. Ik wilde nog meer hecht doortimmerde conspiracy.
‘Het leven is draaglijk, het volstaat er vrede mee te hebben. Morgen begint er weer een nieuwe dag.’
Zo'n einde past wel bij een man van 83.
Dat is misschien ook wel het wonderlijke van dit boek; ik vereenzelvigde me meer met de schrijver dan met de hoofdpersoon.

Umberto Eco heeft een eigen site.

Vluchtelingen

Toch maar een berichtje eraan wagen want ik heb vanmorgen een bijzondere kerkdienst meegemaakt.
Vluchtelingen uit het Midden-Oosten.
Ze overspoelen West-Europa en zoeken een veilig heenkomen vanwege het geweld in eigen land. Neem het hen eens kwalijk.
Maar de reacties in eigen land brengen mij het schaamrood op de kaken. Zelfs medegelovigen vinden dat we hen niet moeten toelaten. Het worden er teveel, verstoren de rust en, nou ja.....
zie de laatste alinea bij mijn blogberichtje ‘To Kill a Mockingbird’
Ik heb zelfs al iemand (een medegelovige!) horen zeggen zo nodig de wapens op te nemen. De koude rillingen lopen over je rug.
Is dat goed? Is dat wat Jezus van ons vraagt?
Lijkt mij niet.
Zodra ze in dit land; in dit/ mijn dorp (tijdelijk) onderdak hebben gekregen zijn het naasten geworden en hebben wij de mogelijkheid om voor hen een naaste te zijn.
Ik ga het niet hebben over het regeringsbeleid. Ik begrijp best dat er ook veel problemen ‘meekomen’, maar die zijn er om opgelost te worden. Die taak moeten we ook bij de regering láten.
Wat wij kunnen is die mensen een warm en veilig onderdak bieden. Dat is onze taak en zeker als gelovigen ook onze roeping.
Vanmorgen was een groep Syriërs in onze kerk, medegelovigen uit de Syrische Orthodoxe Kerk.
Eén en ander werd door een tolk in het Arabisch vertaald.
Wat gaf het een verbondenheid om met elkaar de doop te zien bedienen aan een paar baby’s.
Met elkaar het ‘Onze Vader’ te bidden. Die oude, actuele woorden van alle tijden en alle plaatsen.
Zij in hun taal, wij in de onze. De Heer verstond het vast wel.

En gezamenlijk zingen gezang 112:

Eén naam is onze hope,
één grond heeft Christus' Kerk,
zij rust in éne dope,
en is zijn scheppingswerk.
Om haar als bruid te werven,
kwam Hij ten hemel af.
Hij was 't, die door Zijn sterven
aan haar het leven gaf.

Vergaard uit alle streken
in heel de wereld één,
werd dit haar zalig teken,
dat allen is gemeen.
Eén bede vouwt de handen,
één zegen breekt het brood,
één vuurbaak staat te branden
in 't duister van de dood.

Voor mij was het een bijzondere dienst omdat ie mij het gevoel bezorgde in een eeuwenoude en wereldomspannende traditie te staan.

The Words

Een film uit 2012, geregisseerd door Brian Klugman en Lee Sternthal.
De hoofdrollen zijn voor Bradley Cooper, Jeremy Irons, Dennis Quaid en Zoe Saldana.
Een film die bestaat uit een verhaal in een verhaal in een verhaal. Een soort ‘Inception’ maar dan anders en toch wat eenvoudiger te volgen.
Omdat ik ook nog eens van plan ben om mijn magnum opus te schrijven vond ik het wel een boeiende film. Waar ik tegenaan loop is het bedenken van een geloofwaardig verhaal met plot en het dan ook nog eens weten te brengen dat het leuk/ leerzaam, boeiend, whatever, gevonden wordt.
Wel, dat is ook het probleem in het boek van Clay Hammond (Dennis Quaid) waar Rory Jansen (Bradley Cooper) boeken schrijft. Hij doet dat best aardig maar vindt geen uitgever.
Op een dag vindt hij in een oude aktentas, die hij van zijn vrouw cadeau heeft gekregen, een manuscript van iemand en ja, die iemand (Jeremy Irons als de oude man) duikt natuurlijk op
wanneer blijkt dat zijn boek inmiddels een bestseller is geworden.
Deze oude man vertelt zijn levensverhaal aan Rory en de situatie waarin zijn manuscript is ontstaan en is ook weer is kwijtgeraakt.
Dat manuscript is door Rory gevonden en klakkeloos gebruikt.
Tsja, wat te doen.
Een verhaal over moraliteit, waar volgens mij wel meer uit gesleept had kunnen worden.
Het verhaal van de oude man is de diepste laag, het verhaal van Rory de ‘middelste’ en alles wordt verteld door Clay die over dit geheel een boek schreef.

Een paar interessante quotes:
‘de oude man’ : ‘to look in the cradle and there is no child’
Zo’n quote heeft een dubbele lading wanneer je er vanuit gaat dat een boek schrijven ook een soort van bevallen is.
Nog zo’n wijze: ‘ We all make choices. The hard thing is to live with them, and there ain't nobody that can help you with that.’
Waarbij ik mij dan weer afvraag of die hardheid realistisch is. Het kan ook een keuze zijn om niemand om hulp te vrágen.
en: 'You think you can just steal a man's life and expect there'd be no price to pay?'
Een existentiële opmerking van Rory waar ik ook over kan blijven peinzen:
'I'm not who I thought I was, okay? I'm not. And I'm terrified that I never will be.'
Zulke dingen kun je in een film aantippen maar eigenlijk slecht uitwerken; daarvoor moet je eigenlijk een boek schrijven.
Clay: 'At some point, you have to choose between life and fiction. The two are very close, but they never actually touch.'
Aan het einde van de film realiseert hij zich wat hij eigenlijk heeft gezegd. Althans zo interpreteer ik dat.

Jeugdsentiment:

Kinderen van één Vader, reikt elkaar de hand.
Waar wij mogen wonen, in wat streek of land.
Hoe wij mogen spreken, in wat tong of taal,
kinderen van één Vader zijn wij allemaal.

Ik weet nog dat ik eindeloos die verschillende kinderen kon bestuderen; dat ik ze verschrikkelijk interessant vond.
Eigenlijk zijn wij best wel multi-culti opgevoed. Ik kan me herinneren dat ik ook twee negerpoppen bij mijn poppencollectie had.

In het ND van 19-10-2015 een uitspraak van kunstenaar Roel Teeuwen die mij aansprak omdat ik met christelijke kunst ook zo mijn gedachten heb:

"Er is onder christenen veel middelmatigheid, op allerlei gebied. Die wordt vergoelijkt door er het etiket christelijk op te plakken. De middelmatigheid is een gevolg van het gevoel van onvrijheid. Niet de godsdienst is een belemmering, maar het gevoel gebonden te zijn aan het oordeel van de groep. Dat is heel droevig. Je moet een soort eigenwijsheid hebben om boven de grauwe middelmaat uit te steken."

Ik ben het met hem eens en misschien komt dat doordat we bij dezelfde denominatie horen maar als er ergens onvrijheid heerst is het wel onder gelovigen.
Ik denk dat het veroorzaakt wordt door angst.
En onvrijheid en angst druisen dwars tegen de Goddelijke woorden in.

To Kill a Mockingbird/Spaar de spotvogel

Geschreven door Harper Lee in 1960.
Een klassieker die bij de verplichte kost behoort op Amerikaanse scholen, zo heb ik mij laten vertellen. Dit boek is ook verfilmd in 1962.
Ik had er echter nog nooit van gehoord.
In oktober 2010 is ie vertaalt en hier voor het eerst uitgebracht. In november 2013 beleefde het boek zijn tweede druk en in april 2015 t/m augustus 2015 zijn derde t/m achtste druk.
Dat heeft een reden.
Haar eerdere manuscript uit 1957 (Go Set a Watchman) werd destijds door de uitgever geweigerd en is zoek geraakt. Harper Lee’s advocate, Tonja Carter, heeft het vier jaar geleden teruggevonden en het is alsnog uitgegeven. Dat gaf weer een boost aan haar eerder uitgegeven, maar later geschreven boek van 1960 omdat het boek van 1957 een vervolg is op dat van 1960.


Jeremy Atticus Finch, afgekort tot Jem en Jean Louise Finch, afgekort tot Scout zijn broer en zus, kinderen van een advocaat, Atticus Finch, in Maycomb County, Alabama.
Moeder overleed toen Scout 2 jaar was en nu worden ze verzorgd door hun vader en een zwarte huishoudster Calpurnia.
Brede straten, grote tuinen en huizen met veranda’s en bijna altijd lekker weer.
Altijd buiten spelen en kattenkwaad uithalen. Vooral wanneer Dill er in de zomer bij komt. Het huis van de buren, waar je bijna nooit iemand ziet blijft geheimzinnig en een aantrekkingskracht uitoefenen.
De vrouwen van Maycomb County geven je een ‘Middlemarch’ gevoel; Scout voelt zich echter meer aangetrokken tot het mannelijke gedeelte.

Het leven wordt beschreven door de ogen van Scout, een wel erg slim en wijs meisje voor haar leeftijd van 6-8 jaar.
Het verhaal speelt zich af rond het jaar 1935. Gevonden in hoofdstuk 20, op pagina 267, genoemd tijdens de rede van Atticus voor de jury van Maycomb County.
De slavernij is allang afgeschaft maar nikkers verdédigen, dat doe je niet.
En dat doet Atticus nu juist wel met alle gevolgen van dien.
De rassen ongelijkheid komt duidelijk naar voren en veroordeeld maar er is ook de onderlinge ongelijkheid tussen arm en rijk en die wordt veel meer als normaal gezien en meer geaccepteerd terwijl dat natuurlijk net zo fout is.

De titels ‘To kill a Mockingbird’ en ‘Spaar de spotvogel’ zijn afgeleid van een zinsnede uit het boek. Atticus geeft zijn kinderen een luchtbuks en waarschuwt daarbij:
‘'Schiet zoveel blauwe gaaien als je wilt, als je ze raken kunt, maar onthou dat het doodschieten van een spotlijster een zonde is.'
Dit was de enige keer dat ik Atticus ooit heb horen zeggen dat iets een zonde was en ik vroeg juffrouw Maudi om uitleg.
‘ Je vader heeft gelijk’, zei ze. ‘Spotlijsters doen niks anders dan mooie muziek voor ons maken. Ze vreten je tuin niet op, nestelen niet in de maisdroogschuur, ze doen niks anders dan hun keeltje schor zingen voor ons. Daarom is het een zonde om een spotlijster dood te schieten.’
Aan het einde van het boek moet Scout deze opvatting weer bij haar vader in herinnering brengen.

En toch....in het boek vindt een onschuldige ‘zwarte spotlijster’ in een bepaalde situatie voor niets de dood en in een andere situatie gaat een schuldige ‘blanke spotlijster’ vrijuit.
Het rare is dat je dat van die laatste ook nog begrijpt.

O ja, tijdens de rede van Atticus voor de jury sprak hij iets uit wat ik wel intrigerend vond:
‘De getuigen à charge, met uitzondering van de sheriff van Maycomb County, hebben zich aan u, heren, aan dit hof gepresenteerd in de cynische overtuiging dat hun verklaringen niet in twijfel getrokken zouden worden, in het vertrouwen dat u, heren, hen zoudt geloven in de veronderstelling – de misdadige veronderstelling – dat alle negers liegen, dat alle negers in diepste wezen immoreel zijn, dat alle negers in de buurt van onze vrouwen niet te vertrouwen zijn, een veronderstelling die men van mensen van hun geestelijk niveau kan verwachten.
Dat dit, mijne heren, op zichzelf al een leugen is, even zwart als Tom Robinsons huid – dat hoef ik u niet uit te leggen.’


Vul nu voor ‘negers’ eens vluchtelingen / asielzoekers in.
Er is niets nieuws onder de zon.

Harper Lee overleed vrijdag 19-02-2016